G.J. LEPOETER
Wemeldinge hetzelfde patrocinium - St. Martinus - heeft als de Westmonster, wat op het eerste
gezicht in strijd lijkt te zijn met de vergaande identificatie van de kerk met de patroonheilige. Toch
blijkt dat in de praktijk geen bezwaar te hebben opgeleverd. Er zijn vrij veel voorbeelden van. Voor
Wemeldinge geeft Dekker aan dat stichting al in de late tiende eeuw waarschijnlijk lijkt. 26) Oude
kerken op Zuid-Beveland zijn verder die van Wissekerke, Kloetinge en Goes. Ze komen voor in de
kerkenlijst in een oorkonde van 1216. Kloetinge was met haar in vier porties verdeelde cure en met
de grootste parochie van geheel Zuid-Beveland ongetwijfeld één der belangrijkste van het eiland.
De kerk van Kloetinge is te beschouwen als de moederkerk van de kerken van Kattendijke en
Kapelle. De "parrochia de Capella" wordt voor het eerst genoemd in 1248 en iets later, in 1251 is
voor het eerst sprake van de "ecclesia de Cattendiech." De later tot kapittelkerk verheven kerk van
Kapelle moet ontstaan zijn uit een zeer oude kapel in de nederzetting Maalstede. Voor de
verheffing tot parochiekerk zal deze kapel onder Kloetinge hebben geressorteerd. Behalve dat de
kerk van Kloetinge de moederkerk van Kapelle en Kattendijke was, is het zeer wel mogelijk dat
ook Goes van Kloetinge is afgesplitst, vervolgens Wissekerke van Goes, daarna 's Heer
Hendrikskinderen en 's Heer Arendskerke van Wissekerke en tenslotte Baarsdorp van 's Heer
Arendskerke. De geografische vorm van de parochies pleit hiervoor, 's Heer Hendrikskinderen
komt als "Ecclesia Henrici" het eerst voor in 1267 en 's Heer Arendskerke als "Ecclesia Arnoldi" in
de tiendlijst van 1275-1280. Ook wat betreft Yerseke moeten we er van uitgaan dat dit een relatief
oude kerk is. waarbij de parochie Vlake mogelijk hiervan een afsplitsing is. De parochie Schore is
vrij zeker weereen afsplitsing van Vlake. De kerk van Waarde is waarschijnlijk niet lang na 1222,
in ieder geval vóór 1251 gesticht. De kerk van Valkenisse werd geconsacreerd in 1233,
Nieuwkerke wordt genoemd in 1240, Nieuwlande was een parochie in 1242, Schore had een kerk
in 1251. Schoudee in 1258. In de tiendlijst van 1275-1280 komen verder de kerken van Steelvliet,
Evertsweert, Duvenee, Reimerswaal, Tolsende, Vlake, Mare en Rilland voor het eerst voor. Enkele
kleine parochies rond Reimerswaal: Lodijke. Assemansbroek en Kreke. worden in geen enkele
dertiende eeuwse bron als zodanig genoemd, maar uit de volgorde, die in de latere rekeningen van
de domfabriek in acht genomen wordt, is af te leiden dat ook deze kerken vóór het einde van de
dertiende eeuw gesticht moeten zijn. De kerk van Lodijke trouwens vóór 1240, want Nieuwkerke
was een dochterkerk van Lodijke. De kerk van Nieuwlande was een dochterkerk van Kruiningen,
evenals de in de veertiende eeuw gestichte kerk van Hinkelrepolder (voor 1395) en Krabbendijke.
Deze laatste was de in circa 1460 tot parochiekerk verheven voormalige kapel van Ter Doest. Over
de kerkfiliatie op de reeds vroeg aan elkaar gedijkte eilanden Borsele, Baarland en Oudelande het
volgende. De kerken van Vinninge en Ellewoutsdijk, die beide worden genoemd in de pauselijke
oorkonde van 1216, zijn als vroege dochterkerken van de kerk van Monster te beschouwen. In de
nabijheid van Monster zijn in de dertiende en de veertiende eeuw nog de volgende parochies direct
of indirect van de Monsterse moederkerk afgescheiden: Oostkerke. Westkerke. Tewijk, St.
Katerijnekerke en Wolfertsdorp. In Oost-Borsele werd de kerk van Ellewoutsdijk in de dertiende
eeuw de moederkerk van de kerken van Koudorp en Everinge.
De kerk van Vinninge is de moederkerk van de kerken op Baarland. In de nabijheid van Vinninge
ontstonden de parochies Oostende en Hoedekenskerke en in het zuiden van het eiland die van
Westbaarland en Bakendorp. Behalve Hoedekenskerke komen zij alle voor in de tiendlijst van
1275-1280. Hierin wordt ook de kerk van Oudelande vermeld. Het eilandje waarop dit dorp
gelegen was, werd door de bedijking zowel met Baarland als met Borsele verbonden.
Waarschijnlijk is Oudelande. evenals Bakendorp, een dochterkerk van Westbaarland.
Op Noord-Beveland was de oude kerk van Welle waarschijnlijk van oorsprong een eigenkerk van
het St. Pieterskapittel te Utrecht en een dochterkerk van de Noordmonster te Middelburg. Later
werden in het westen van het eiland als dochterkerken van Oostkapelle op Walcheren de kerken
86
