KERKPATROCINIA OP DE MIDDELEEUWSE EILANDEN
van de bewoners van het Zeeuwse platteland door de Utrechtse kanunniken, die spreken over "rudis
populus et infirmioris fidei" (een ongepolijst volk met een nogal primitief geloof) zal wel niet ver
bezijden de waarheid zijn geweest.(25) Tenslotte was er nog een factor die de parochiestichting ten
zeerste bevorderd heeft, namelijk de toenemende invloed van de lokale machthebbers, de
ambachtsheren. Het was de periode van de verdeling van het gebied in vierschaarambachten. Het is
geen toeval dat de stichting van een vierschaarambacht met een eigen schepencollege samenviel
met de stichting van een parochie met een eigen parochiekerk.
De parochiekerk was als het ware voorwaarde voor een onafhankelijk ambacht. Het streven naar
een grotere zelfstandigheid op zowel kerkelijk als burgerlijk terrein liep parallel. De kerk wordt dan
zeer nadrukkelijk middelpunt van een tamelijk beperkt geografisch gebied, vaak van niet meer dan
een cluster van enkele boerderijen en verder wat verspreid liggende bebouwing.
In de meeste gevallen zal de kerk niet tot stand gekomen zijn in een reeds duidelijk aanwezig
dorpscentrum. De kerk zal juist na de totstandkoming van gebouw en parochie gefunctioneerd
hebben als katalysator, waaromheen zich een steeds verder verdichtende bebouwing ging
groeperen. Vanaf het tijdstip dat zich enkele neringdoenden en een herbergier bij de kerk vestigen
kunnen we van een echt dorp spreken. De benaming "kerkdorp" èn de uitdrukking "de kerk in hel
midden" kunnen we dan ook zeer letterlijk opvatten, zowel in feitelijke als in figuurlijke zin.
Richten we de blik op de afzonderlijke kerken dan constateren we dat de oudste kerken in Zeeland
te vinden zijn in de kuststreken, met name in Walcheren. We mogen daarbij uitgaan van de
hypothese dat de eerste kerk in Zeeland moet worden toegeschreven aan de activiteiten van de H.
Willibrord. In het gebied van het tegenwoordige Zuid- en Noord-Beveland zijn het Wemeldinge op
Zuid-Beveland. Monster op Borsele en Welle op Noord-Beveland die we de hoogste ouderdom
moeten toeschrijven. Waarschijnlijk zijn Wemeldinge en Monster aan te merken als dochterkerken
van de Middelburgse Westmonster, Welle van de Noordmonster. Hierbij zij opgemerkt dat
Gezicht op het koor van de kerk te Kapelle, kopergravure van een onbekende tekenaar, achttiende
eeuw.
85
