5. ONDERHOUD EN VERBOUWINGEN
De eerste 150 jaar
Nadat in augustus 1672 het kerkgebouw in gebruik was genomen, werd al in 1676 een toren
uurwerk geïnstalleerd. Kerkmeesters, die ,,tot gemeen gerief" dit uurwerk lieten maken,
ontvingen daarvoor van de diaconie een bijdrage van 4-3-4 (f 25.(1) Wat de totale kosten
waren is niet bekend, evenmin hoe het uurwerk eruit zag. Er was maar één wijzerplaat die vrijwel
zeker aan de noordkant van de dakruiter zat. de kant van de dorpsbebouwing. De wijzerplaat had,
zoals toen gebruikelijk, maar één wijzer. (2) In de rekening over 1777 is een uitgave verantwoord
voor ..het vergulden en schilderen van de wijser". (3) Het uurwerk was in 1865 zover versleten
dat het niet meer gerepareerd kon worden. (4) Het enige dat er van resteert is de slinger die in
1976 boven het houten gewelf werd aangetroffen.
In 1735 besloten de ambachtsheren ,,'t portael der kerke van 's-Heerenhoek van binnen na buyten
uyt te setten." (5) Het binnenportaal werd dus door een buitenportaal vervangen, mogelijk om
meer ruimte te krijgen voor de groeiende schare gelovigen. Dit buitenportaal werd in 1832
afgebroken. De oppervlakte was ongeveer 3x3 m, (6) de uiterlijke vorm is niet bekend.
De achter de kerk staande school die in 1915 werd afgebroken, was gebouwd in 1752. Dat
verklaarde in 1798 de schoolmeester Josias Wagenaar: ..het schoolhuis, staande op het westeinde
van de kerk, nieuw opgebouwd ten Jaare 1752 (7) Nu is 1752 ook het jaar waarin Wagenaar
hier als schoolmeester werd benoemd. (8) Het ligt dus voor de hand een samenhang tussen beide
feiten te veronderstellen. Wel is het merkwaardig dat in de resolutieboeken van de ambachtsheren
over de bouw van de nieuwe school niets is terug te vinden, terwijl daarin veel zaken van heel wat
minder belang uitvoerig zijn beschreven. Overigens worden de lotgevallen van de school in hoofd
stuk 7 behandeld.
In 1777 is waarschijnlijk een grote onderhoudsbeurt uitgevoerd, of zijn belangrijke reparaties
verricht. In dat jaar werd aan de timmerman 32-0-5 192,125) en aan de loodgieter/dakdekker
5-1-0 30.30) uitgegeven. Ook werd toen de wijzer van het uurwerk verguld. Al met al
bedroegen de onderhoudskosten dat jaar ruim 230, wat een veelvoud van het normale jaar
bedrag in die tijd is. (9)
De kerk was bij de bouw van zes vensters voorzien: in elke zijgevel drie. Als we er van uitgaan
dat de indeling van deze vensters was zoals in afbeelding 23 is getekend, betekent dit dat elk venster
binnen de traceringen een bruto-glasoppervlakte van ca. 1,70 m2 had. Voor de zes vensters samen
is dat 10.2 m2 of wel 7.8% van het vloeroppervlak der kerk. Houden we er rekening mee dat glas-
in-lood veel licht tegenhoudt, dan is het duidelijk dat het in de kerk vrij duister was. Daarbij komt
dat de preekstoel het verst van de ramen en dus op de donkerste plek in de kerk stond. Ds. Jan
van Immerzeel nam al direct na zijn bevestiging als predikant op 5 juli 1789. het initiatief om in
die toestand verbetering te brengen. In hun vergadering van 11 augustus 1789 besloten de
ambachtsheren ,.'t verzoek van Do. Immerzeel om schuyframe in de kerke te 's-Heerenhoek
in handen te stellen ..van d'Heer Van Citters van 's Gravenpolder om na oculaire inspectie te
71
