Populatieontwikkeiing van de steenuil in enkele Europese landen
Land jaar aantal jaar
Engeland
1968-72
7000-14.000
2007-2011
Italië
1995-2015
toename
Luxemburg
1960
3400-4200
2005
Slowakije
1980-90
800-1000
Spanje
1994
50.000-65.000
2003
Tsjechië
1973-77
1000-1200
2001-2003
Tsjechië(Zuid-Moravië)
1999-2000
13-14 paar
2014
Turkije (Isparta)
Verstedelijking
Door de oprukkende verstedelijking gaat
geschikt broedgebied voor de steenuil
verloren. Daarnaast kan ook het veranderde
woongebruik (functieverandering) van
het buitengebied een risico vormen. Oude
boerderijtjes worden opgeknapt en veran
deren in strakke, onderhoudsarme erven,
waar voor een steenuil niks te beleven valt.
Predatie
Uit veel landen komt de melding dat pre
datie een rol speelt. In Duitsland bleek dat
75% van de dood teruggevonden steenui
len met een zender slachtoffer werden van
predatie. Zo komt de aanwezigheid van de
steenmarter de steenuil niet ten goede. Om
het de steenmarter moeilijker te maken,
zijn in diverse landen steenmarterveilige
steenuilkasten ontwikkeld. Het in Neder
land ontworpen model is getest en heeft
zich in de praktijk bewezen. Nu bekend is
dat de steenmarter vanuit het oosten des
lands richting Zeeuws-Vlaanderen oprukt, is
het zaak alert te zijn en zonodig nestkasten
hierop aan te passen.
Afname van grasland
In verschillende landen schrijft men de
achteruitgang toe aan de afname van
grasland, essentieel voor de voedsel
voorziening van de steenuil. In Oekraïne
wordt een deel van het grasland niet meer
gebruikt, waardoor verruiging optreedt en
zich struweel vestigt. Ook in Tsjechië neemt
het areaal grasland af, waardoor het habitat
minder geschikt wordt voor de steenuil. In
Denemarken bleek dat ook relatief nieuw
ingezaaid grasland gebruikt wordt door
steenuilen, mits het gras niet langer is dan
12 cm; in hoger gras kan de steenuil zijn
prooien moeilijk vangen.
Afname gebruik natuurlijke broedholten in
bomen
Uit zowel Polen (vanaf 2000) en Slowakije
(vanaf 2010) komt het bericht dat de steen
uil niet meer in holten in bomen broedt. In
het geval van Polen heeft dit waarschijnlijk
betrekking op het stedelijk gebied. Veel
aantal
5700
15-20
>39.433
250-500
6 paar
Afname
steenuilen zijn uitgeweken naar nestkasten
om te broeden. Bijzonder is dat in Polen
steenuilen broeden in luchtgaten van flats
aan de rand van de stad. In de Oekraïne
broedden veel steenuilen in half afgebouw
de huizen in de stad; met het afbouwen van
deze huizen verdwijnen deze broedplek-
ken.
Sterfte in drinkbakken
Zowel in Slowakije, Denemarken en Neder
land stierven nogal eens steenuilen en hun
jongen in drinkbakken voor het vee. Tien
procent van de teruggemelde steenuiljon
gen in Nederland bleek verdronken te zijn
in zo'n veedrinkbak. In Nederland hebben
we inmiddels een steenuilveilige drinkbak
ontwikkeld. Deze bestaat uit een geperfo
reerde binnenbak (lijkt op een wasmand)
die in de drinkbak geplaatst wordt. De
uilskuikens kunnen zo via de wand van de
binnenbak de drinkbak uitklimmen.
Nationale verschillen
Uit de presentaties bleek veel gemeen
schappelijks, maar tevens dat ieder land
geheel eigen bedreigingen kent. Omdat
situaties gauw kunnen veranderen, kan
zich plotseling een probleem voordoen,
waarmee onze mede-Europeanen eerder te
kampen kregen en waarvoor zij misschien
oplossingen bedacht hebben. Met deze
door anderen reeds verworven kennis kun
nen wij ons voordeel doen als zich in onze
contreien eenzelfde probleem voordoet.
Per land geven we hierna een korte schets
van de specifieke onderzoekservaringen.
Denemarken
De reactie van een mannetje op het
afspelen van geluid neemt sterk af met de
toename van de afstand tussen paren. Dit
komt overeen met ervaringen in gebie
den in Nederland waar steenuilen in een
lage dichtheid voorkomen. Vastgesteld
is dat solitaire paren weinig geneigd zijn
om terug te roepen bij het afspelen van
het geluid. Dit fenomeen is mij bekend uit
West-Brabant waar ik tijdens verschillende
inventarisaties rondom Roosendaal en
Bergen op Zoom weinig tot geen respons
kreeg, terwijl bekend was dat wel degelijk
steenuilen voorkwamen in dat gebied.
In Denemarken zijn broedende steenuilen
bijgevoerd met eendagskuikens en muizen.
De overleving van eieren tot uitvliegen van
jongen steeg van 21% naar 85%. Er was
minder verlies van eieren. In Denemarken
vormen voedselgebrek en sterfte door
ongelukken de belangrijkste oorzaken van
de achteruitgang.
Onderzoek in Württemberg (Duitsland)
Enkele personen slaagden erin om de
populatie te laten groeien van een tien
tal paren tot 200 paren in 25 jaar tijd. Zij
plaatsten veel nestkasten bij. In tegenstel
ling tot in Nederland bevonden de nest
kasten zich veelal niet op erven, maar juist
in akkerbouw- en graslandgebieden en op
kleinschalige percelen met groenten en
fruit. Het aanbieden van extra voedsel heeft
een duidelijk en langdurig effect op de
overleving. Doodsoorzaken in het onder
zoeksgebied: predatie 76% en sterfte door
menselijke oorzaken 10%.
Portugal
In Portugal is onderzoek verricht in
enerzijds een landschap met steeneiken
en kuddes en anderzijds in gebieden
zonder steeneiken waar de steenuil een
broedplaats vindt in steenhopen. Waar ze
broeden in steenhopen, hebben ze meer
te lijden van predatie dan bij steenuilen
die in steeneiken nestelen. Het gebied met
steeneiken kende een dichtheid van 7 paar/
km2; het gebied met steenhopen slechts 2,5
paar/km2.
Tsjechië
In 1970-80 broedde ruim 80% van de paren
in natuurlijke holten en 20% in gebouwen.
In 1993-95 was dit gewijzigd in 80% in
agrarische objecten, 10% in gebouwen
en 10% in natuurlijke holten. In 2005-06
broedde 55% in agrarische objecten en 45%
in gebouwen.
België (Vlaanderen)
Het aantal nestkasten in het onderzoeks
gebied is gestegen van 36 in 1993 naar 278
in 2014, terwijl het aantal broedparen in de
kasten steeg van 3 naar 97. De gemiddelde
legselgrootte bedraagt 3,5. In 2014 bedroeg
het broedsucces zelfs 2,7 uitvliegend jong
per nest. Na de overleving van de eerste
winter wordt de gemiddelde leeftijd 4,5 jaar
en de oudst gevonden vogel is 13 jaar.
Voedselonderzoek
Op het symposium werd voedselonderzoek
uit Turkije, Polen en Italië gepresenteerd.
