INHEEMSE BOMEN EN STRUIKEN IN ZEELAND
of
Hoe herken je een wilg met Zeeuws bloed.
Wie een echte Zeeuwse wilg in zijn
tuin wil planten, gaat naar een tuin
centrum of steekt een wilgetak in de
grond. Maar in beide gevallen is er
geen enkele garantie dat de planter
ook echt een oorspronkelijke Zeeuwse
boom treft. Invoer van buitenlands
materiaal is al sinds tijden aan de
orde van de dag: wat van ver komt,
wordt vaak als beter beschouwd. De
wilg kan weliswaar in Zeeuwse klei
zijn opgegroeid, maar heeft misschien
een Franse vader en een Italiaanse
moeder. Met heel veel plantmateriaal
is dit het geval, zelfs met soorten die
hier van nature thuishoren.
Dit artikel gaat dan ook over het
belang van inheemse of autochtone
bomen en struiken en over het hier
naar uitgevoerde onderzoek.
Inheems
Het woordje inheems kan meerdere
betekenissen hebben. Zo gaat het bij
inheemse boom- en struiksoorten in de
plantkundige zin om soorten die reeds
lange tijd bij ons spontaan van nature
voorkomen. Voor Nederland zijn dit
soorten die zich sinds de laatste ijstijd
ter plaatse alleen langs natuurlijke weg
hebben verjongd of die kunstmatig
zijn verjongd met uitsluitend lokaal
materiaal.
Bomen en struiken die als soort in
Nederland thuishoren, maar uit een
andere klimaatzone of geologische
regio ingevoerd zijn, vallen hier dus
buiten.
Plantmateriaal uit aangrenzende gebie
den kan wèl als inheems of autochtoon
beschouwd worden. Voor planten
bestaan de landsgrenzen immers niet.
Bij het belang van oorspronkelijk-
inheemse soorten gaat men uit van de
gedachte dat populaties van bomen en
struiken, die zich eeuwenlang hebben
kunnen handhaven, kennelijk goed aan
de plaatselijke milieu-omstandigheden
zijn aangepast. Hierdoor zijn ze door
gaans beter bestand tegen ziekten, pla
gen, bodem- en. klimaatsfactoren,
zoals in Zeeland de jonge zeekleigron
den en de Zeeuwse zoute zeewind.
Met andere woorden: een soort is niet
overal gelijk, maar vertoont regionale
en lokale verschillen. Deze verschillen
komen tot uiting in bijvoorbeeld tijd
stip van uitlopen en bloeiwijze. Die
genetische aanpassing is niet alleen
van belang voor de gezondheid van de
boom of struik, maar ook voor het
ecologisch systeem waarvan ze deel
uitmaken en dus voor de „natuurwaar
de" van het geheel. Daarom zijn de
nog bestaande oorspronkelijk-inheem-
se houtige gewassen een kostbaar
bezit. Ze kunnen bijdragen aan de bio
diversiteit en de duurzaamheid van de
toekomstige bossen en natuurgebie
den.
-
Beleid
De bijzondere kwaliteiten van inheem
se bomen en struiken Staan op het
moment volop in de belangstelling.
Ook in het Natuurbeleidsplan en het
Bosbeleidsplan wordt aan dit onder
werp aandacht besteed. Het overheids
beleid (Ministerie voor Landbouw,
Natuur en Visserij Directie Zuid-West,
de Landinrichtingsdienst en het
Bureau Beheer Landbouwgronden in
Zeeland) richt zich momenteel op
onderzoek naar vindplaatsen van
inheemse bomen en struiken, het
beschermen van die vindplaatsen en
het toepassen van inheems plantmate
riaal in de beplantingen. Juist met het
oog op de komende plannen voor bos
aanleg en landinrichting in Zeeland is
inzicht in de bestaande genenbronnen
en mogelijkheden voor toepassing van
inheems plantmateriaal bijzonder wel
kom. In 1994 heeft een inventarisatie
plaatsgevonden van de oorspronkelijk
inheemse bomen en struiken in
Zeeland en aangrenzende zeekleige
bieden in (Belgisch)West-Vlaanderen
en de Biesbosch. Parallel met dit ini
tiatief liep de landelijke duin inventari
satie op initiatief van het IKC-
Natuurbeheer (Informatie en Kennis
centrum, Wageningen). Daarmee zijn
de oorspronkelijk inheemse houtige
gewassen van de provincie Zeeland
bijna volledig in kaart gebracht.
Bronnen in Zeeland
De nodige uitgangspunten voor het
opnemen van een boom of struik in de
inventarisatie werden opgesteld en
daarnaast werd het onderzochte gebied
in grote lijnen verdeeld in vier soorten
landschap:
- het zeepolderlandschap, met zee
klei bodems;
- het (voormalig) zoetwatergetijdege-
bied, de Biesbosch;
- het duinlandschap;
- het zandgebied van Zeeuws- en
Belgisch West-Vlaanderen.
In deze gebieden betreft het steeds een
zeer dynamisch kustgebied en tevens
een sterk door de mens beheerst land
schap. De vele overstromingen, inun
daties, inpolderingen, ruilverkavelin
gen en schaalvergroting in het land
bouwbedrijf hebben de natuur sterk
teruggedrongen. De flora is verarmd
en bepaalde plantesoorten, waaronder
houtige gewassen zijn zelfs verdwe
nen.
Hoezeer de wijdheid van het Zeeuwse
landschap zijn charme heeft, grote
gebieden waren lot voor kort rijk aan
4
