DE KWARTELINVASIE
IN 1989
V
De resultaten van een onderzoek naar de invasie van de Kwartel
(Cotumix cotumix) in 1989 in Zeeuws Vlaanderen.
io
Het zomerseizoen van het jaar 1989 was een zeer goed kwarteljaar. Qua omvang zal 1989 als
invasiejaar van de Kwartel niet onderdoen voor de kwartelinvasiejaren 1947 en 1964. Een oplettende
vogelaar, die ook in de nachtelijke uren zijn huis regelmatig heeft verlaten voor een veldtocht, zal dit
spektakulaire gebeuren ook vast niet zijn ontgaan. De schatting voor het totaal aantal territorium-
houdende mannetjes in Nederland voor 1989 bedraagt 8000-12000 ex (Bijlsma van Dijk. 1990).
Voor Zeeuws Vlaanderen wordt het totaal geschat op 400 territoria.
INVASIEOMVANG EN
-AFKOMST
KWARTEL IN BELGIE EN
NEDERLAND
X
Niet alleen in Nederland werden hoge
aantallen Kwartels waargenomen. De
invasie had een grote verspreiding, deze
strekte zich uit van Noord-Frankrijk tot
in Midden-Zweden (mond. med.
J.C. Tombal, H. Castelijns).
Over de herkomst van de Kwartel in
gewone jaren bestaat geen volledige dui
delijkheid. Ringvondsten in Nederland
zijn allen afkomstig uit Spanje en Ma
rokko, terwijl Belgische ringvondsten
afkomstig zijn uit Italië en Tunesië
(Glutz von Blotzheim, 1973). Men
neemt aan dat de Westeuropese popula
tie overwinterdt in de zuidelijke steppen-
zone van de Sahara tussen Senegal en
Sudan, in Noord-Afrika: Marokko en
Tunesië en in Zuid-Europa: Spanje en
Frankrijk (Cramp Simons, 1983/
Glutz von Blotzheim, 1973). De belang
rijkste passages over de Middellandse
Zee voor de Westeuropese broedvogels
vinden plaats via Marokko-Spanje en
Tunesië-Sicilië-Italië (Glutz von Blotz
heim, 1973).
Zeer spectaculaire aantallen in West-
Europa zijn waarschijnlijk afkomstig uit
het overwinteringsgebied dat zich uit
strekt over Sudan tot en met Kenia.
Deze Kwartels wagen elk voorjaar met
miljoenen de oversteek van Egypte via
Kreta naar Griekenland. Vervolgens
vindt er een verder verspreiding plaats
over voornamelijk het oostelijk deel van
Europa en de Sovjet-Unie. Het zijn de
klimatologische omstandigheden in het
broedgebied: wind, droogte en regen, die
in het voorjaar bepalen hoe de versprei
ding over Europa verloopt (Cramp
Simmons, 1983). Ongunstige weersom
standigheden in Oost-Europa kunnen
leiden tot massale trek in westelijke
richting.
Het blijkt erg moeilijk te zijn om goede
aantalsschatting te maken voor de
Kwartel. Een goede schatting voor het
invasiejaar 1964 van het aantal territo-
riumhoudende Kwartels voor Neder
land in zijn totaliteit heb ik niet kunnen
vinden. De beide Belgische vogelatlas
sen geven ook geen aantallen op voor
1964 (Devillers 1988, VLAVICO
1989). Wel is er dat jaar een voorjaar
schatting van een paar honderduizend
paar, alleen in Vlaanderen! (VLAVICO
1989). Een aantalschatting op basis van
roepende mannetjes bedroeg 125000
territoria voor heel België (Glutz von
Blotzheim 1973). Een schatting in dat
zelfde jaar, op basis van nestvondsten
gaf het aantal van 3300 broedparen
(Glutz von Blotzheim 1973). In Noord-
Brabant werd het aantal mogelijke
broedgevallen geschat op 450 - 550
paren (Glutz von Blotzheim 1973).
Van Zeeuwsch-Vlaanderen zijn in het
geheel geen gegevens over aantallen
Kwartels in het invasiejaar 1964 be
kend. In de rapporten "Het Groot-Ei
land (Buise 1976)" en "Vogels van het
Braakmangebied (Castelijns e.a.
1986)" en zelfs in de Zeeuwsch-Vlaam-
se Avifauna (Buise, Tombeur 1988)
worden jaartallen nauwlijks genoemd.
Daarentegen worden de jaartallen 1947,
1952, 1953, 1959, 1961 en 1964 in
Vlaanderen als goede Kwarteljaren be
stempeld. Ook in Noord-Brabant be
horen 1947,1960 en 1964 tot de betere
kwarteljaren (van Erve et al. 1967).
Alleen in 1961 wordt in de Zeeuwsch-
Vlaamse Avifauna genoemd als Kwar
teljaar van betekenis (Buise Tombeur
1988). Vanaf 1970 worden de Kwartels
beter geïnventariseerd en worden als
goede Kwarteljaren genoemd: 1970 en
1983 (70 territoria) en in mindere mate
1976 en 1977. Figuur 1 geeft een verge
lijking tussen plaats en jaartal van het
verblijf van Kwartels in goede jaren.
Opmerkelijk is dat vanaf 1970 de betere
jaren voor de Kwartel in Nederland
invasie
normaal
9 onbekend
Figuur 1. Goede kwarteljaren van 1960 t/m 1989 in verschillende gebieden.