Zeldzaam
Glaskruid
Konklusie
Ook in Sluis is het alleszins de moeite
waard om zorgvuldig met de muurvege
taties om te gaan. Bij een inventarisatie
in 1978-1979 ontdekte ik hier veel meer
oude muurtjes dan in andere West-
Zeeuws Vlaamse dorpen. Daarbij de
nodige leuke en/of zeldzame planten.
Bovenop diverse muren groeiden het
kandelaartje (Saxifraga tridactylites) en
Plat beemdgras (Poa compressa). Op
enkele muren trof ik de zeldzame Gele
helmbloem (Corydalis lutea) en Ten
gere vetmuur (Sagina apetala) aan. Ver
der veel Muurvaren (Asplenium ruta-
muraria) en Muurleeuwebek (Cymba-
laria muralis), typische muurplanten, en
vele andere soorten.
Het meest bijzonder is (was?) echter de
Steenen Beer. Op een "muurtjeseks-
kursie" in 1979 trof onze mossen-
deskundige, ir. Piet Roorda van Eys-
inga, er op de muren onder andere het
zeldzame Vuilgroen dubbeltandmos
(Dydymodon trifarius) en een vrij zeld
zame soort Schroeftandmos (Barbula
vinealis) aan. En sinds jaar en dag
groeien er in grote hoeveelheden het
zeldzame Klein glaskruid (parietaria
judaica), op en onder de muren, en het
zeer zeldzame Stijf hardgras (Desma-
zeria rigida), vooral bovenop de muren.
Stijf hardgras is een klein eenjarig grasje,
dat in de voorzomer bloeit en spoedig
daarna is verdwenen. Het lijkt wel wat
op straatgras, maar is grijsachtig groen
van kleur. Het komt voornamelijk voor
in het Middellandse Zee-gebied, en be
reikt in ons land zijn uiterste noord
grens. De plant groeit vooral op zonnige,
droge plaatsen op een kalkrijke, vaak
steenachtige ondergrond. Vroeger wa
ren er enkele vondsten in de duinstreek,
o.a. Voome, maar daar is de soort
verdwenen.
Waar ze nog wel groeit is in de kalkrijke
graslanden van Zuid-Limburg, en op
oude muren in Zeeland. Door verande
ringen in beheer van de kalkgraslanden
resp. restauratie of sloop van oude ge
bouwen gaat de soort ook hier achteruit.
Zo is één van de Zeeuwse groeiplaatsen,
de oude staalfabriek van Temeuzen, in
middels gesloopt. Waarschijnlijk zijn er
momenteel niet meer dan zo'n zes vind
plaatsen in Nederland. Ook in België is
de soort zeer zeldzaam.
Klein glaskruid behoort tot de brand
netelfamilie, maar mist zowel de brand-
haren als de typisch gezaagde bladrand.
Wel 'netelig' zijn de bloempjes (klein en
groen, onopvallend dus) en de groei
plaats: glaskruid houdt net als brand
netels, van een stikstofrijk milieu. Daar
naast is ze ook kalkminnend. Het Klein
glaskruid komt voor in het Middellandse
Zee-gebied en West-Europa, noord
waarts tot in Schotiand. De noordoost
grens van het verspreidingsgebied loopt
door Nederland, waar het zeldzaam is
en grotendeels beperkt tot het rivieren
gebied. Vindplaatsen in de buurt van
Sluis, Sint Anna ter Muiden en Cad-
zand-Bad duiden erop dat de soort be
halve via de rivieren ook door de kust
streek naar het noorden is opgerukt.
Het Klein glaskruid groeit in Nederland
voornamelijk op oude muren, en valt dan
op door de vaak dieprood gekleurde
stengels. Maar ook de beschaduwde
plekken is ze aan te treffen, met meer
rechtopstaande en groenere stengels.
Eeuwenlang was glaskruid een echte
huis- en keuken-klusjesplant. Enerzijds
stond deze bekend als "rookplant" die
meehielp om boze geesten uit de woning
weg te roken. Anderzijds diende hij als
glasoppoetsmiddel, dank zij de knob
beltjes "cystoliet" (een verbinding van
kalk en kiezelzuur) in de bladcellen.
Bovendien leverde glaskruid nog mid
deltjes op tegen hoest, wonden en kneu
zingen. Voor de zaadverspreiding kan
glaskruid rekenen op mieren, die worden
aangetrokken door de geurstoffen op de
zaadhuidjes. Ze transporteren de zaad
jes als voedselvoorraad naar hun nesten.
Wat tijdens het vervoer wordt gemorst
kan een nieuwe groeiplaats opleveren.
In de loop van de herfst sterft het boven
grondse deel van de plant langzamer
hand af, waarna in de volgende lente
nieuwe stengels verschijnen, tenzij de
plant is getroffen door de vorst.
In het algemeen hebben muurplanten
een grote belevings- en edukatieve
waarde. Muurplanten dragen bij tot een
levendiger aanzien van muren in de stad.
Soorten als Klein glaskruid en Stijf
hardgras hebben bovendien een hoge
natuurwaarde. Ze zijn zeldzaam en be
scherming is dus van belang. Temeer
daar ze in ons land aan de rand van hun
verspreidingsgebied groeien. Ze stellen
hier andere eisen aan het milieu dan in
het centrum van hun verspreidings
gebied. Dit kan bijdragen tot verschillen
in genetische eigenschappen binnen de
soort, en maakt de soort minder kwets
baar voor bedreigingen.
Ik hoop dat de verantwoordelijken in
Sluis alsnog zullen besluiten bij de res
tauratie speciale maatregelen te nemen
ten behoeve van de muurplanten op de
Stenen Beer. In elk geval zijn er nog
meer oude muurtjes in Sluis, die ook
aandacht verdienen. Wat mij betreft kan
daar altijd over met het Duumpje en
andere deskundigen worden overlegd.
Alex de Meijer
Stijf hardgras Desmazeria rigida (Calapodium rigidum)
Klein glaskruid Parietaria judaica P. diffusa
4
