ten van zeestromingen beteugelen, zijn hiervan
getuige.
5. Het landschap als bio-ecosysteem. Dit is een
wetenschappelijke manier van kijken, die nau
we relaties vertoont met het zien van landschap|
als 'natuur'. Het landschap is opgebouwd uit
een stelsel van betrekkingen tussen planten en
dieren enerzijds, en de fysische gegevens an
derzijds. Men kan tal van systemen en sub-sys
temen onderscheiden, jonge en oude, eenvou
dige en complexe. Begrippen als energiestro
men, voedselketens, stabiliteit en diversiteit
spelen hier een belangrijke rol. De mens kan ge
lijktijdig als onderdeel van het geheel be
schouwd worden, verkerende in een afhankelij
ke positie, maar ook als manipulator van het ge
heel, interveniërend in de systemen. Daarbij
heeft hij in vroeger tijden, dat wil zeggen tot on-|
geveer 50 jaar geleden, verrijkend, differentië
rend gewerkt. Thans is het effect van zijn hande
lingen voornamelijk nivellerend, verarmend.
Daarmee bedreigt hij het voortbestaan van de
natuurlijke systemen als zodanig, maar uitein
delijk ook zichzelf, zijn gezondheid en wellicht
zelfs zijn voortbestaan op aarde. Ethische zowel
als milieu-hygiënische overwegingen spelen
hier dus een rol. Maar er is ook een esthetisch
effect: het kennen en doorgronden van de orde
ning die aan de natuurlijke processen ten
grondslag ligt, en tegelijkertijd het zien van een
immense verscheidenheid, geeft een gewaar
wording van extreme schoonheid. Dat de reac
tie op de verschijningsvorm van nieuwe steden,
grote bouwwerken en autowegen negatief is,
vloeit uit het voorgaande wel bijna vanzelfspre
kend voort. De uit dit oogpunt meest gewaar
deerde landschappen in Zuidwest-Nederland
zijn de duinen en de strandwalformaties, de ge-
tijdegebieden van zeearmen en estuaria, het ou
de polderland en de verschillende overgangszo
nes.
6. Het landschap als kapitaalgoed. Men kan de
ze zienswijze beschouwen als de blik van de on
dernemer, de projectontwikkelaar, de exploitant
van zandwinplaatsen en dergelijke. Het land
schap, en delen ervan, worden gewaardeerd op
grond van de mogelijkheid tot produktie. Dit kan
zijn een kwestie van ligging: aan vaarwater en
wegen, nabij het strand; maar ook een kwestie
van voorkomen van winbare specie: zand, grind,
mergel enzovoort. De waardering geschiedt op
grond van kwantitatieve maatstaven, alles is in
geld uit te drukken. Het denken is pragmatisch,
kwantitatief, dynamisch. Het Sloe-gebied is uit
dit oogpunt een waardevoller terrein dan de ou
de polders.
7. Het landschap als probleem. Met 'probleem'
wordt hier niet bedoeld een opgave geschikt
voor wetenschappelijk onderzoek, maar een
