hele hebben en houwen op hun rug. Beelden van Duitse vlieg
tuigen die de vluchtende karavaan op weg naar het zuiden be
schieten en bombarderen.
In Saint Amour legde Léon Werth zijn vlucht vast in 33 Jours
waarvan zijn vriend Antoine de Saint Exupéry het manuscript
in oktober 1940 naar New York smokkelde. Antoine ontvlucht
te deze oorlog. Léon meldde zich bij het uitbreken van de vorige
als vrijwilliger hoewel hij zijn dienstplicht al achter de rug had.
Een jaar of tien geleden zocht ik er aan Central Park South naar
het appartement waar Saint Ex had gewoond. Daar waren toen
bouwvakkers volop bezig het gebouw te renoveren en zo bracht
ik het wat Saint Ex betreft niet verder dan de Franse boekwin
kel bij het Rockefeller Center waar Le Petit Prince in vele talen
in de etalage prijkte.
Saint Ex regelde in New York dat het boek van Leon in 1943
door Brentano's zou worden uitgegeven. Zover kwam het niet.
Ondertussen schreef Saint Ex in New York Le Petit Prince dat
hem wereldberoemd zou maken. Als docent Franse taal kostte
het me vaak moeite om mijn emoties te verbergen wanneer
ik diverse passages voorlas uit het 'sprookje'. Saint Ex droeg
zijn boek op aan zijn vriend Léon Werth, die na zijn vlucht in
Vichy-Frankrijk zat, waar hij honger en kou had en behoefte
aan wat troost. Aangezien volwassenen nu eenmaal ooit kind
zijn geweest droeg Saint Ex het boek uiteindelijk toch liever op
aan het kind dat zijn vriend Léon vroeger was geweest. Saint
Ex, die behalve auteur ook beroepspiloot was, zou niet genieten
van de enorme oplagen van zijn sprookje dat later in alle mo
gelijke talen werd vertaald en nog steeds hoog op lijstjes van
boeken aller tijden staat; hij kwam om het leven in 1944 bij
een militaire actie boven de Middellandse zee. In zijn laatste
boek had hij nog aangekondigd dat er een belangrijk boek zou
verschijnen dat geschreven was door zijn beste vriend Léon.
Werth overleefde de Tweede Wereldoorlog in zijn huis in Saint
Amour, waar hij in eenzaamheid schreef. Hij overleed in 1955.
In 1992 werd zijn manuscript teruggevonden en toen pas ver
scheen 33 Jours in Frankrijk. Het zou nog ongeveer een kwart
eeuw duren voor van het boek een Nederlandse vertaling be-
schikbaar kwam met de titel Adieu Parijs.
