Waar pijn en muziek samenvallen, kan zelfs een soort verruk
king ontstaan, meent de - volgens tijdgenoten - weerbarstige,
decadente en perverse gluiperd Georgi Ivanov in zijn manifest
Het uiteenvallen van het atoom: 'Pijn is als verrukking, een stuip
van geluk.' Pathos? Cynisme? Mogelijk... Susan Sontag maakte
echter in haar essay Kijken naar de pijn van anderen op een on
gemakkelijke manier duidelijk hoe wellustig mensen kijken
naar afbeeldingen van de pijn van anderen. Deze doet bijna
niet onder voor de gretigheid waarmee mensen afbeeldingen
van naakten bezien. Zonder huivering kijken naar pijnlijke
beelden schenkt voldoening, aldus Sontag: 'De huivering zelf
schenkt genot.'
Uiteindelijk is pijn een allereenzaamste ervaring, zoals Gerrit
Kouwenaar het treffend - en niet zonder bitterdroge humor -
verwoordt in de bundel Helder maar grijzer:
Stomme kunstjes
Pijn heeft niet alleen metaforen nodig, pijn is zelf een meta
foor. Door iets 'pijnlijk' te noemen kwalificeert men een erva
ring. Hoe om te gaan met pijn, met lijden? Is het te bestrijden
met de 'zwerfkatterigheid' van Judith Herzberg? Of is een ratio
neler aanpak van nut?
Jaren geleden sloop Meneer Cogito in mijn leven, met in zijn
kielzog diens schepper, de Poolse dichter Zbigniew Herbert.
Zij zingt in zich zelf
van de pijn van vannacht
zo waaiend verwoestend
dat zij zich moest krimpen
tot iets van niks, tot pluisje
drijvend op die wind.
Het woei niet weg
het woei niet mee
is niet verpletterd
maar bestaat nog steeds
ook nu de pijnwind ligt.
je pijn is je laatste huis zeg je, ja want alles
wat je bezit is gehuurd
