Disciplines met een vlekje
Vandaar zijn eigen bundel Volkscultuur als valkuil, waarin Van Ginkel
de - uiteindelijk wurgende - verstrengeling behandelt van de Neder
landse volkskunde met cultuurpolitieke aspiraties en ideologische
drijfveren. Hiermee zouden de meest bekende volkskundigen zich
gedurende de Tweede Wereldoorlog onherstelbaar compromitteren.
Behalve de bijdragen over het 'Voskuil-tijperk' zijn dan ook Van
Ginkels essays over het interbellum en de Tweede Wereldoorlog zeer
de moeite waard. Het openingsartikel 'Illusies van het eeuwig onver
anderlijke' behandelt de positie van de volkskundigen ten opzichte
van vigerende (rechts-romantische) ideologieën en cultuurpolitieke
opvattingen. Het tweede stuk gaat in op de verhouding tussen volks
kunde en volkenkunde: de eerstgenoemde discipline bezwaard door
zekere skeletten uit de kast van de Duitse Romantiek waaraan zij ont
sproot, de tweede door het weinig voorbeeldige koloniale verleden
van de Europese cultuurnaties.
'Illusies van het onveranderlijke' demonstreert hoe veel intellec
tuelen in de eerste decennia van de twintigste eeuw zich tot cultuur
pessimisten ontpopten, die de teloorgang in de moderne tijd van
traditionele, 'organisch' gegroeide bindingen tussen de mensen
betreurden. Met een nostalgisch terugblikken op de (imaginaire)
heelheid en harmonie van de oude rurale samenleving bekritiseer
den ze het oprukken van de massacultuur en het kosmopolitisme
van de moderne steden. Op zoek naar de wortels van de eigen,
typisch Nederlandse en in groter verband Germaanse cultuur,
belandden velen in een nevelig Germaans verleden, tijdloos want a-
historisch opgevat. Niet alle cultuurpessimisten en -critici maakten
uiteraard zo'n sprong. Cultuurhistoricus Johan Huizinga, die óók
waarschuwde tegen amerikanisering, massacultuur en kosmopoli
tische vervlakking, bleef steken in een conservatief elitisme - een
meer obscure figuur als F.W. van Eeden sr. daarentegen combineerde
als bioloog en natuurvriend al in de late negentiende eeuw de Ger
maanse nostalgie met eigentijdse eugenetica tot een ideeënmengsel
waarin de contouren van het twintigste-eeuwse nationaal-socialisme
duidelijk opdoemen. Van Eeden sr. valt overigens buiten het kader
van Van Ginkels publicatie.
'Over boeren en bosjesmannen', het tweede essay in Volkscultuur als
valkuil, handelt over de toenadering en distantie tussen volks- en
26
