2.
te krijgen op wie of wat je in wezen bent. Van dat laatste geloof ik
niks. Het vertolken van wisselende rollen is juist een escapistische
tactiek, waarbij het gaat om ontsnapping aan de beperkingen van
het eigen wezen. Wat kan het je schelen hoe je precies bent te defi
niëren? Dat is hoogstens van belang tijdens de korte periode van
de adolescentie, als we de rollen die ons op het lijf zijn geschreven
nog niet hebben gevonden. Veel duurzamer is de drang om onze
onontkoombare uitwissing te ontkennen, te overstijgen door geloof,
'hogere' kennis of wisseling van identiteit. Die ontkenning van ons
evidente lot kunnen we alleen bewerkstelligen door het domein van
het imaginaire te betreden, door schijnvertoning, metamorfose en
'romantisering'.
Geloofde Ovidius werkelijk dat Caesar in een staartster was veran
derd? Natuurlijk niet; hij wilde zich met deze laatste van zijn Meta
morfosen in het gevlei werken bij Caesars adoptiefzoon Octavianus
(Augustus). Brood op de plank, daar ging het om, en als het kon met
een beetje aantrekkelijk beleg. De Metamorfosen waren geen theo
logische index, maar een letterkundige motievencatalogus uit een
periode, die net als de Nieuwe Tijd een 'onttovering' beleefde: de
losmaking van het antieke, preklassieke mythische wereldbeeld,
dat alle volken rond de Middellandse Zee - eigenlijk alle culturen
zonder ontwikkelde literatuur - gemeen hadden. Bij Ovidius had de
idee van artisticiteit en schoonheid de kracht van de mythe al over
schaduwd, maar de oude idee van de metamorfose kon nog eeuwen
vooruit in zo verschillende sectoren als de letteren en de alchemie.
Totdat Descartes - voorlopig - de nevelige ontsnappingsweg van de
metamorfose afsneed met de vaststelling: 'De dingen zijn helder en
onderscheiden.'
Tegenwoordig lijkt metamorfose weer een thema te zijn in de
wetenschap, door de belangstelling voor verschijnselen als chaos en
autonome organisatie van de materie. In de volks- en popcultuur
bleef zij altijd present, getuige bijvoorbeeld de eeuwenlange uit
melking van het weerwolf- en vampierthema. Ook in de geestes
wetenschappen bleef de idee van de metamorfose sluimeren. Elias
Canetti's Masse and Macht (1960) grijpt terug naar de 'vloeiende',
prerationele wereld van bijvoorbeeld het mythisch voorgeslacht van
de Aboriginals, waar je tegelijk mens en dier kon zijn, of mens en
9
