waren dus bij uitstek geschikte media om de discussie binnen
het netwerk van geestverwante non-conformisten te stimuleren. De
boodschap werd verpakt als kunstwerk, waarin wij alle invloeden
van meer traditioneel tot hedendaagse kunststromingen kunnen
herkennen: concrete en visuele poëzie, Dada, Fluxus, conceptuele
kunst, Pop-art, enzovoorts. Behalve Thomas Günther speelden ook
voortrekkers als Lothar Fiedler met het tijdschrift UND en Uwe
Warnke met Entwerter/Oder een belangrijke rol. Buiten Berlijn was
vooral ook Guillermo Deisier actief.
In een vervallen buurt zochten mijn bibliothecaresse en ik lange tijd
vergeefs naar het juiste adres. Eindelijk stonden we voor een naar
geestig 'kraakpand', met even verderop een kleine galerie. Die avond
zou hier een bescheiden expositie geopend worden met werk van
Thomas Günther en zijn kring. Onder hen bevond zich onder ande
ren Sabine Jahn. Omstreeks acht uur verdrongen zich zo'n veertig
mensen tussen de kunstwerken. In het bonte gezelschap viel ik met
mijn stropdas danig uit de toon, maar dat deed geen afbreuk aan de
hartelijke sfeer en de diepzinnige gesprekken. De drank vloeide rij
kelijk; verkocht werd er niets. Hoewel het socialistische juk al enige
tijd was afgeworpen en vrijheid van drukpers algemeen goed was,
leek hier nog niets veranderd. De ondergrondse 'scene' werd in
saamhorigheid kunstmatig in stand gehouden. Op de Frankfurter
Buchmesse hebben kunstenaars als Uwe Warnke met hun relatief
goedkope uitgaven intussen een eigen plaats veroverd tussen de
imposante boeken van de kapitalistische tegenhangers Gunnar
Kaldewey, Ken Cambell, Roy King en vele anderen. In de loop van
de tijd zal het echter steeds moeilijker worden te bepalen wat nu
echte 'DRR-kunst' was, en wat niet!
Mijn voorliefde voor kunstenaarsboeken is gemakkelijk uit te leg
gen. Naast de uitgebreide deelcollecties handschriften, vroege druk
ken, bibliofiele uitgaven, ex-libris, kalligrafie, boekillustraties, druk
werk in de marge en zoveel meer, nemen kunstenaarsboeken een
bijzondere plaats in. Hier bevinden we ons vaak op het snijvlak van
meerdere disciplines: grafische technieken, kalligrafie, beeldende
kunst. De persoonlijke visie en smaak van de directeur komt ner
gens zo tot uiting als in het verzamelen van kunstenaarsboeken. De
spanning zit hem in het experiment, het uitbuiten van de mogelijk
heden van de vorm en betekenis van het boek als object van kunst.
De beeldtaal, het manipuleren van de pagina's, de bindwijze is daar-
37
