Parmenides' black box
)AN |.B. KUIPERS
Geschiedenis, kosmologie, literatuur
1.
De wederkerigheid of circulariteit van 'wereld' en 'voorstelling' is een
bekende voetangel van de geschiedschrijving, een genre dat tot weten
schap noch kunst behoort. Om het probleem van de objectiviteit te
overstijgen is gesteld dat het bedrijven van cultuurwetenschap zoiets is
als het lezen en interpreteren van (fragmenten van) teksten; dit beeld
van cultuurvormen als tekst is inmiddels dermate gemeengoed ge
worden dat we al van een cliché kunnen spreken. Historici en antro
pologen ontwarren de textuur van de werkelijkheid die ze bestuderen
en doen verslag van hun bevindingen door... het produceren van een
tekst.
Traditioneel laat men de wetenschappelijke historiografie beginnen bij
Leopold von Ranke (1795-1886), wegens de door hem ontwikkelde
historische bronnenkritiek. Maar als kind van zijn tijd was Ranke ook
de overtuiging toegedaan dat elk tijdvak door een bepaalde Idee werd
gekenmerkt. Een latere generatie kwam tot het besef dat deze ideeën en
periodegebonden kenmerken, en uiteraard ook de indeling in tijd
vakken zelf, geen eigenschappen van het bestudeerde verleden waren,
maar voorwaarden om structuur in dat verleden aan te brengen, zodat
het aanschouwelijk kon worden gemaakt, en getransformeerd tot een
bevattelijk relaas. Geschiedkundige voorstellingen waren niet langer
afspiegelingen van de verleden werkelijkheid, maar metaforen; geen
afbeeldingen maar ombeeldingen van historische vormen. De 'talig
heid' van het historiografisch produkt werd ontdekt. Geschiedenis was
geen literatuur meer a la Voltaire of Gibbon, geen waardevrije of sociale
wetenschap a la Ranke of Lamprecht, maar iets daar tussenin: een
hybride van literatuur en wetenschap.
De geschiedfilosofische stroming die het meest heeft bijgedragen tot de
herwaardering van het muzische aspect van de geschiedschrijving is die
van het narrativisme. Een narratio is geen afbeelding van een stuk
verleden, maar een ordenend beginsel, een staketsel dat de waarneming
van de historische werkelijkheid en de uitkomst van het historisch
onderzoek zodanig ordent dat er samenhang ontstaat. Een historisch
begrip is geen omschrijving van een realiteit, maar een gezichtspunt
dat het beeld van die realiteit bepaalt.
26
