Het verhaal is verteld
PE TER SIJNKE
Er is waarschijnlijk geen periode in onze vaderlandse geschiedenis
waarover zoveel is gepubliceerd als het tijdvak 1940-1945. Talrijke
artikelen, brochures, boekjes en boeken belichten evenzovele aspecten
van dit donkere tijdperk. Dat geldt ook voor Zeeland. De herdenkingen
van 1990 (50 jaar voordien vielen de Duitsers Nederland binnen en werd
Middelburg door hen gebombardeerd en 45 jaar voordien eindigde de
Tweede Wereldoorlog) hadden weer een stroom van publicaties tot
gevolg.
Zeeland neemt hierin een unieke plaats in omdat in opdracht van het
provinciebestuur de geschiedschrijving van het gewest in de oorlogs
periode ter hand werd genomen. Met het verschijnen van Zeeland
1940-1945 deel 2 werd dit langdurige project (waarmee al in 1973 een
aanvang was gemaakt) in april 1990 afgesloten. In twee banden (van
respectievelijk 403 en 706 blz.) beschikken we nu over een totaalover
zicht van Zeeland in de Tweede Wereldoorlog. Het eerste deel van
Zeeland 1940-1945, van de hand van L.W. de Bree, dat de periode tot en
met mei 1943 omvat, kwam in 1979 uit. De auteur heeft de uitgave van
zijn boek helaas niet mogen beleven, hij overleed op 28 maart 1977. Na
het verschijnen van dit boek ontstond een discussie over het spannings
veld tussen literatuur en historie. Volgens sommigen zou De Bree de
balans teveel naar de kant van het literaire hebben doen doorslaan,
waardoor een - ik zeg het hier wat gechargeerd - 'historische roman
achtig' geheel ontstond (zie de discussie hierover in het Zeeuws Tijdschrift
(ZT) 1980, 2, 33-40 en 5, 129-138). Naar mijn idee is het eerste deel een
waardevol geheel, deskundig geschreven door een auteur die zich zeer
betrokken voelde bij zijn materie. Dat hij zelf de oorlogsjaren niet in
Zeeland heeft doorgebracht, maar veel van horen zeggen heeft (die 'oral
history' is door De Bree helaas nogal ongestructureerd en onduidelijk
toegepast; zo ontbreken lijsten van zijn zegslieden bijvoorbeeld), wreekt
zich hier en daar. Het meest duidelijk komt dit naar voren in het
aangrijpende hoofdstuk 'Omdat zij waren van Joodse Stam', dat tevens
als voorpublicatie in het ZT 1977 verscheen. Op pag. 300 van zijn boek
beschrijft De Bree het vertrek van de Joodse Middelburgers aldus: 'In de
Stationsstraat te Middelburg hadden zich omstreeks negen uur honder
den mensen langs de trottoirs opgesteld. Zij stonden twee, drie rijen dik:
buren, klanten, werknemers, collega's, partijgenoten, vrienden, mensen
met strakke gezichten, hoed of pet in de hand. Er werd geen woord
gesproken.' Een navrante, zeer evocatieve passage, maar... niet in
werkelijkheid gebeurd! Er stonden op die voor hun Joodse medeburgers
zo noodlottige dag helemaal geen 'honderden' Middelburgers in de
23
