en daar tegenover relativerende standpunten innam. Hij was dus als de
christen onzer dagen die oorlog en geweld oprecht verafschuwt maar die
de maatschappij die de oorlog voortbrengt wenst te handhaven.
Op zijn wijze was Comenius een pacifist. En dat is zeker niet hetzelfde als
een antimilitarist. Het verschil tussen pacifisten en antimilitaristen is
niet gering. Eerstgenoemden willen dat het vrede - in de zin van
geen-oorlog - is of wordt. Punt uit. Laatstgenoemden echter streven
ernaar een maatschappij te grondvesten waarin de oorlog geen kans
maakt. Zij wensen een radikaal andere samenleving, zijn in feite
revolutionairen. In dat opzicht zijn zij gelijk aan de eerste christenen die
in opstand kwamen tegen het hen neerdrukkende gezag.
De motieven waarom mensen zich voor het pacifisme uitspreken
kunnen verschillen, variëren van godsdienstig tot intellectueel-ver
standig. Maar ook de antimilitaristen ageren vanuit verschillende
opvattingen. Ook hier spelen godsdienstige - vaker algemeen-religieuze
- overwegingen wel een rol. Vaker echter gaat het antimilitarisme
gepaard met een libertair-socialistische levensvisie. En deze leert dat in
de kern van de zaak de staat niet deugt omdat die het instrument van de
(over)heersers is en daarmede de grote oorlogsveroorzaker.
Het verdwijnen van oorlog en militarisme hoeft zeker niet uitsluitend
via de weg van het libertaire socialisme te gaan. Andere wegen zijn
mogelijk. Toch zal telkens weer blijken dat het oorlogsprobleem onop
losbaar is zonder grondige wijziging van de maatschappelijke en
economische structuren. Er wordt wel verondersteld dat de democratise
ring de oorlogsdreiging in de wereld zal doen afnemen. Dat zal dan een
ander soort democratisering moeten zijn dan die wij nu kennen. De
praktijk zegt ons dat democratisch geregeerde landen zeker niet vrede
lievender zijn (geweest) dan autoritair geregeerde. Het oorlogszuchtige
gedrag van de Verenigde Staten moet ons toch verbazen.
Over manieren en methodes om de oorlog uit te bannen wil ik het hier
niet hebben. Die zijn overigens veelzijdig en talrijk genoeg. Maar van
meer gewicht is het hier nogmaals te formuleren dat de oorlog door ons,
mensen, wordt voorbereid, gesanctioneerd en gevoerd. Weigeren hier
aan nog langer mee te werken is de kortste weg naar blijvende vrede.
De gek wordt gek genoemd omdat hij doet of hij Napoleon is. Maar Napoleon zelf
was Napoleon en het hele volk sterkte hem in zijn bezetenheid en volgde hem op
zijn krankzinnige, bloedige veldtochten door Europa.
THEODORE ROSZAK, Onvoltooid dier
41
