Zonder de voorbereiding tot de oorlog zou deze niet mogelijk zijn. Dit
heeft pacifisten er nog wel eens toe verleid te verkondigen dat de
wapenfabrikanten de ware schuldigen zijn waar het gaat om het
fenomeen oorlog. Van schuldig zijn is hier zeker sprake, maar de
veroorzakers van de oorlog zijn zij niet. De oorlog en de oorlogsdreiging
zijn gegevens waarop zij inspelen zoals het kapitalistische ondernemin
gen nu eenmaal past. En het mag zo langzamerhand wel tot een ieder
zijn doorgedrongen dat het kapitalisme geen moraal kent en geweten
loos is. Het enige wat geldt is het maken van winst, als het niet
goedschiks gaat dan maar kwaadschiks.
Met het voorgaande is dan meteen maar aangeduid dat de oorlog vooral
een aangelegenheid van het kapitalisme is. De oorlog is een verlengstuk
van de strijd om het verkrijgen van grondstoffen en het veroveren van
afzetmarkten. Hoho, wat dan te zeggen van de zogeheten socialistische
landen? Wel, van socialisme was en is er in die landen geen sprake,
nauwelijks ooit geweest trouwens. Socialisme veronderstelt broeder
schap en deze was in de betrokken landen niet te vinden. Dat blijkt al uit
het gemak waarmee men er besluit over te schakelen op de kapitalis
tische produktiewijze. Alleen omtrent het scenario bestaan wat ondui
delijkheden.
Al vele honderden jaren zijn er mensen geweest die de oorlog hebben
bestreden. Velen van hen beriepen zich op de Bijbel. Nu staan daarin vele
uitspraken, zovele dat het geen verbazing mag wekken dat de strekking
van de een direct tegengesteld is aan die van de ander. Gewichtiger nog:
nergens in het Nieuwe Testament wordt het voeren van oorlogen
onomwonden verboden. En van Jezus' toekomstvisie maken oorlog en
vergelding een integrerend deel uit. Pas in later jaren ontstaan er door
het christendom geïnspireerde stromingen die ageren tegen de oorlog.
Het aantal voorbeelden van grote geesten die in een of andere vorm hun
afschuw tegen de oorlog uitspraken is legio. Ik haal hier alleen een
uitspraak van Jan Amos Comenius (1592-1670) aan, een Tsjechische
priester die vanaf 1656 in Amsterdam woonde. Hij zegt:
'De oorlog is bestiaal. De mens past menselijkheid, zachtmoedigheid, het
opgeven van de twist, het op redelijke wijze bijleggen van geschillen.
Dit is dan een van de vele voorbeelden waar vanuit een christelijke
gezindheid de oorlog wordt veroordeeld. Ethische opvattingen geven
hier de doorslag. Maar ook niet-christelijke mensen kunnen het met die
formulering eens zijn. Het gaat hier dus om een universeel-menselijke
uitspraak. Wie een dergelijke uitspraak leest zal zich er over verbazen dat
diezelfde Comenius geen verzet aantekende tegen de gangbare politiek
40
