vooraf aan die van de delen. En deze kwantitatieve omzetting vergroot ook onze macht over
de werkelijkheid die model voor de afbeelding heeft gestaan. Het gebergte aan de overkant
van de wijde baai was majestueus en ongenaakbaar. Maar de negen kilometer lange
wandelpromenade aan deze kant van de baai, die zich tussen de zee en het met villa's en
subtropische tuinen bestrooide kustgebergte van het ene intieme hoekje naar het andere
slingerde, neutraliseerde de dreiging van daarginds. "De vergezichten over de zee en op het
gebergte zijn gevat in de omlijsting van de cultuur," zei Strauss. "De palmen, de zithoekjes,
de trappetjes naar de rotsen beneden; ze dringen zich overal in beeld en vormen een lijst om
het vergezicht. De perspectieven van zee, eilanden en bergen worden zo tot door de mens
ontworpen taferelen gereduceerd, tot kunstwerken, tot verkleinde afbeeldingen van zichzelf'.
"Maar het meer dan levensgrote kunstwerk, Strauss? Dat biedt toch ook esthetisch genot?
De kathedralen, de immense ruiterstandbeelden, de antieke zegepoorten?"
Strauss maakte een flauw afwerend gebaar. "Hier geldt ook de verkleinde schaal," zei hij
kalm. "Een kathedraal is een miniatuur, een antropomorf model van het heelal. De rotswand
waarin ze koppen van Amerikaanse presidenten uithakken wordt daardoor teruggebracht tot
de overzichtelijke afmetingen van het menselijk hoofd. Het is in wezen een religieus
verschijnsel: we herscheppen de chaotische werkelijkheid buiten ons naar ons beeld. Dat
kan alleen door de menselijke maat aan de ruimte op te leggen, deze te verkleinen dus. Reële
expansie is een hersenschim, meneer, die altijd op een alles nivellerende slachting uitloopt."
Strauss wendde zijn blik af. "Ik ben van plan deze promenade niet meer uit het oog te
verliezen."
En nu wees de oude man met ongewone heftigheid op de landmeters en zei: "Machteloos
zijn ze. Er is nergens een scheur te ontdekken tussen de stad en de promenade. En in zee
zullen ze ook niks vinden. Er is geen tektonische of seismologische verklaring. Het ver
schijnsel beperkt zich exact tot de promenade, heb ik gehoord. Negen kilometer helling,
meneer. De implicaties zijn onvoorstelbaar."
Waarschijnlijk verkeerde Strauss in de veronderstelling dat zijn wereldmodel van bergen,
zee en eilanden uit de lijst was gebarsten. Waarmee ook de optische beheersing van de
wereld, zijn laatste toevlucht, een illusie was gebleken: de illusie van illusie. Ik zag hierin
geen reden tot zorg. Wanneer er geen sprake was van een geofysisch maar van een esthe
tisch probleem, hoefden we ons alleen aan de nieuwe situatie te wennen om die te assimile
ren in onze orde van de dingen.
Tijdens de grote inflatie zweefden de waardeloze dinarbiljetten vaak uit de ramen; ze
buitelden door de lucht, slierden over de promenade en hoopten zich op in portieken en
tegen de wanden van de kiosken. Het honderdvoudige hoofd van de oude president glim
lachte gemoedelijk tegen de schoenen van de voorbijgangers. Mijn relatie tot Strauss had
zich in die dagen beperkt tot knikjes of een gereserveerde glimlach wanneer we elkaar
troffen, maar ik vermoedde later dat hij de groteske inflatie onderging als een bevestiging
van zijn theorie: de drastische reductie van de geldswaarde was immers een laatste genees
middel voor het uit zijn voegen gebarsten totalitarisme van het regime. Goed, we liepen met
miljoenen in onze zakken rond, maar de ondergang van het maatschappelijk stelsel was dank
zij deze schijnoplossing voorlopig uitgesteld.
Ook nu, na de schok die de promenade scheef had getrokken, kon met geringe aanpassingen
op de oude voet worden doorgegaan. We zetten ons wat meer schrap in onze stoelen en
15