van. Wij hebben er AO jaar gezeten". En inderdaad, ik heb er geen
veertig jaar gezeten. Maar ook door de linksen, ontwikkelings
werkers en mensen uit die hoek, die in een keer een dimensie van
Zaire zien die zij zelf nooit in ogenschouw hebben genomen.
En politiek ja, die arrogantie (n.a.v. een gesprek met een niet-
gouvernementele organisatie - red.) Ik bedoel: te denken dat een
Zairees met een maniokveldje voor zijn huis, die probeert een beetje
voor zijn familie te zorgen, dat die daarmee bezig zou zijn!
Veel mensen hebben zich er nooit in verdiept hoe de Zairezen
leven. Ze waren bijvoorbeeld zeer verbaasd over de omvang en het ge
halte van bijgeloof dat ik in mijn boek beschrijf. Terwijl ik de eerste
dag dat ik op een camion zat - in mijn eentje werd ik er middenin ge
sleurd - dat hoor je dan gewoon. Dat zit in alles. Alleen moet je je
oren openhouden en die godverdomde kleppen afzetten. Kijk, ze kunnen
zeggen wat ze willen: de geschiedenis is gelopen zoals ze is gelopen
en daar zitten we nu mee, daar moeten we mee verder. Het Zairese
volk is op een bepaald moment overheerst nu dan toevallig door de
Belgen, en daardoor ineens de 20e eeuw binnengedonderdwaar ze nu
met zijn allen middenin zitten.
Het is een illusie dat zij zo'n systeem als de Union Minière kun
nen overnemen, of het probleem dat zij er te weinig aan verdienen
kunnen oplossen door de blanke weg te sturen. Dat is volgens mij on
juist. En dat is iets waarvan ik zo overtuigd ben geraakt, door daar
rond te reizen. Ik geloof heel, heel erg in samenwerking. Daarvoor
is wel nodig - en ik hoop dat ook van harte - dat de mensen die er nu
naartoe gaan, ook ontwikkelingswerkers, wat beter kultureel geschoold
worden
WdH: Je noemde Joseph Conrad even. Zijn er nog meer schrijvers aan wie
je denkt?
LJ: Ik heb voor ik naar Zaire ging Cees Nootebooms verhaal over de
Gambia gelezen. Hij is ook ooit die rivier opgevaren in Afrika. Een
prachtig verhaal vond ik het, alleen, Nooteboom is een schrijver en
vervolgens is hij gaan reizen en bij mij is het een beetje omgekeerd
gegaan.
De bedoeling er achter is ook anders denk ik. Ik heb het gevoel
dat Nooteboom zijn hele zelf mee op reis neemt en ik wordt op zo'n
reis eigenlijk heel vaak iemand anders en daar ga ik ook naar op zoek.
Ik ga om met mensen, ik wil doordringen in de mysteries van die men
sen, hoe ze leven. En ik doe dat door kontakten. Zo werk ik en op die
- 8 -
