Het 'seynboek'
van Cornelis Vis
In 2020 wist de Zeeuwse Bibliotheek in
Middelburg een uniek exemplaar van een
seinboek te verwerven. Een seinboek was
tot in de achttiende eeuw het persoonlijke
eigendom van vlagofficieren van de marine.
Hierin hielden ze allerlei vlagsignalen van de
vloot bij. In Nederland zijn er slechts enkele
van deze seinboeken overgebleven.
Cornells Vis
Seinboek
Afbeelding
Portret van Cornelis Vis,
circa 1775-1789,
Abraham van Strij,
Olieverfschilderij bron:
RKD.
Worgpaal: paal
waaraan veroordeelden
door wurging terecht
gesteld werden.
Deze zijn vaak in het bezit van bibliotheken of
musea. De Zeeuwse Bibliotheek heeft een
exemplaar in bezit, dat afkomstig is van de
Zeeuwse vice-admiraal Cornelis Vis. Dit Seynboek
wordt in het voorjaar van 2021 tijdelijk in een vitrine
getoond in de Zeeuwse Bibliotheek. Daarna wordt
het boek in de collectie oud bezit opgenomen,
maar het blijft voor studiedoeleinden in de
raadpleeg ruimte oud bezit beschikbaar.
Cornelis Vis (Colijnsplaat 20 september 1714 -
Middelburg 24 juli 1789) was een zeeman die
in een tijd van gesloten rangen binnen de marine
toch alLe functies van laag tot hoog doorLiep en
de hoogste rang van viceadmiraal bij de
admiraliteit wist te bereiken.
Vis werd geboren in Colijnsplaat en was van vaders
kant afkomstig van een vissers- en schippers-
geslacht. Van moederszijde stamde hij van een
landman af. Vis trouwde op 29 april 1749 in
Middelburg met Elisabeth Orsselen samen kregen
ze drie kinderen: Cornelis jr., Helena Cornelia en
Cornelia Davina.
Op negentienjarige Leeftijd ging Vis naar zee en
monsterde in 1733 als konstabelsmaat aan bij de
VOC. Tijdens vier reizen naar de Oost klom hij in
1738 op tot opperstuurman. Na nog enige
omzwervingen voor de VOC in Zuidoost-Azië was
hij in 1748 schipper op de 'Krabbendijke'. Na zijn
thuiskomst bleef hij aan wal en een jaar later
trouwde hij.
In 1750 vertrok hij weer naar zee als kapitein
luitenant op het VOC-schip 'Naarstigheid'. Na deze
reis kwam hij in dienst bij de marine waar hij bij de
Admiraliteit Zeeland op 15 juni 1751 werd benoemd
in de rang van ordinaris kapitein-ter-zee. Twee jaar
later betrok hij met zijn gezin een huis in de
Pijpstraat in Middelburg en kreeg hij het
commando op het schip 'Jonge Prins van Oranje'.
In 1757 kreeg Vis zijn tweede commando, nu over
de 'Sint-Maartensdijk'. Hij verhuisde dat jaar ook
naar de Sint-Janstraat, waar het echtpaar drie
dienstboden in dienst had.
In 1758 kreeg hij het commando over de 'Zuid-
Beveland', een schip van het grootste charter, met
450 koppen en 64 kanons dat de koopvaardijvloot
moest escorteren naar Franse en Ierse havens. De
reis kende veel tegenslag door problemen met de
monstering, ziekte en dood aan boord. Vis werd
zelf ook ziek en moest een Loods aan boord nemen
om de Zeeuwse wateren binnen te kunnen zeilen.
In die jaren vergaarde hij een fortuin van enkeLe
tienduizenden guldens aan kostpenningen, de
vergoeding voor de verzorging van de victualie
van de bemanning. Wat daarvan overschoot was
voor de kapitein zeLf.
Op 23 juli 1760 kreeg Vis het commando op de
'Veere', een Linieschip van 146 voet en 50 kanons
met de Middellandse Zee als bestemming. De
koopvaardijvloot moest worden beschermd tegen
Barbarijse kapers. Voor hij afvoer kreeg Vis twee,
wegens sodomie, ter dood veroordeelden van de
'Veere' aan boord. Op 29 augustus 1760 werden ze
aan de worgpaal* geëxecuteerd. Dat was destijds
de gebruikelijke straf voor opvarenden die werden
betrapt op homoseksuele handelingen.
In 1762 werd Vis opgeroepen voor een speciale
Zeekrijgsraad om een geschil tussen de officieren
Salomon Reynders en Evert Blonkebijle op te
lossen. In 1764-65 ondernam hij met de
'Sint-Maartensdijk' een nieuwe reis naar de
Middellandse Zee. Vis werd op 23 mei 1766
bevorderd tot schout-bij-nacht, al zou hij nooit
8
ZEEUWS ERFGOED
nr, 12021
if '*-7 Vi.L
Art/,
,K- 7'* Wi /fff. 7
7..,
y f r 3.
- 4.
jj
'V 'r 'f J, J
a*- jj'} t
- 'r.1' '.7',
v. j. 1 Zy
)}-er Cr w t't-
17.
t'f A
i :V,> ts f,. I
Afbeelding
Omslag en pagina
van het seynboek van
Cornelis Vis foto's
R. Niculae, december
2020.
meer op een schip van de marine varen.
Hij verhuisde naar de Lange Singelstraat en nam
zitting in allerlei commissies. Zijn zitting in de
commissie over de staat van het zeewezen in 1779
was daarvan de belangrijkste benoeming.
In 1780 werd Vis voor de tweede maal gevraagd
zitting te nemen in een Hoge Zeekrijgsraad.
Ditmaal van de in opspraak geraakte schout
bij-nacht Lodewijk graaf van Bylandt vanwege Laf
gedrag bij een vlagincident bij het eiland Wight.
Daarbij eiste commodore Fielding dat hij de vloot
onder leiding van Van Bylandt mocht inspecteren,
maar deze weigerde omdat beide Landen op dat
moment nog niet in oorlog waren. Na een korte
schotenwisseling gaf Van Bylandt zich over aan de
veel sterkere Britten. Van Bylandt werd uiteindelijk
volledig vrijgesproken voor zijn gedrag.
Vis verhuisde in 1778 naar de noordzijde van de
Dam en zou tijdens de Vierde Engelse Oorlog in
1782 nog benoemd worden tot viceadmiraal.
In die rol trachtte hij samen met anderen de marine
te reorganiseren, hetgeen op dat moment mis
lukte, maar later in de Franse tijd alsnog gestalte
zou krijgen.
dag- en nachtseinen staan opgetekend'. Vis bezat
een zogenaamd seinboekje met vlagsignalen.
Dat behoorde tot de standaarduitrusting van een
zeeofficier, Het is een met de handgeschreven
exemplaar dat in rood en groen marokijn (geiten
Leer voor boekbanden) door de binderij 'Vernuft en
vlijt' (Teeken Academie der stad Middelburg) werd
gemaakt. De band heeft hij er waarschijnlijk rond
laten zetten toen hij schout-bij-nacht werd.
De officier hield een dergelijk seinboek zijn hele
Loopbaan bij zich en werkte het bij. De boekjes
werden wellicht niet door de officieren zelf over
geschreven en ook de illustraties waren niet van
hun hand. In de meeste seinboekjes zijn de
seinvlaggen op precies dezelfde wijze getekend,
gekleurd en gerimpeld en ook de handschriften
vertonen overeenkomsten. Vermoed wordt dat
de admiraliteiten de seinboekjes door beroeps
schrijvers Lieten afschrijven. Het Laten drukken
kostte in die tijd nog veel meer. De seinboeken
bevatten een weergave van alle vLagseinen die
officieren nodig hadden om signalen door te
geven tijdens het varen met een marinevloot.
Dit seinboek bevat diverse instructies over seinen
en vlaggen.
Johan Francke
In Winschootens Seeman (Leiden, 1681), een
maritiem (spreek)woordenboek, wordt een
seinboek omschreven als 'een register waarin alle
Bronnen
- Bas Loeve. 'Een matroos uit Colijnsplaat: Cornelis Vis (1714-1789)',
in:J.R. Bruijn, A.C. Meijer, A.P. van Vliet (red.), Marinekapiteins uit
de achttiende eeuw. Een Zeeuws elftal (Den Haag/Middelburg,
2000) 94-110.
- Seynboek (handschrift circa 1789). Seinboek van Schout
bij-nacht Cornelis Vis. ZB Kluis 1179 B 42.
nr 1 2021
ZEEUWS ERFGOED
9
