'i i-\
r
"Verdwijnen van de
I kerk zet teloorgang in"
jfc. -
.1 :-'
"1. i.
De kerk verdwijnt
Ontvolking
Gehucht
kufciErt
PgifujpóltJ#
Uo^kvaarde
f*£._ --y Sjjlj ,-- "j ,1 f«i
f jji'-S
Tirhot-
De ligging van Pauluspolder tussen de dorpen
Hengstdijk en Vogelwaarde.
Schoolfoto uit Pauluspolder rond 1911met op de achtergrond
het oude schoolgebouw bron:
Van de laat dertiende-eeuwse kerk is tegen
woordig niets meer te zien. Deze is na zes eeuwen
trouwe dienst in 1860 gesloten en verplaatst naar
het nabijgelegen Rapenburg. De verlaten kerk is
vervolgens in 1862 afgebroken. Met het verdwijnen
van de kerk verdwijnt een voor die tijd primaire
levensbehoefte uit het dorp. Het is dan ook niet
verbazingwekkend dat met het verdwijnen van
de kerk een aanzienlijk aantal bewoners hun heil
zochten in nabijgelegen dorpen. Een trend is
hiermee ingezet.
Ondanks dat het dorp veel van zijn bewoners
verliest, blijft na 1860 een andere primaire
behoefte wel bestaan, namelijk een school. Met
een historie die mogelijk net zo ver teruggaat als
die van de kerk5 en met een gedocumenteerde
reeks aan onderwijzers6 vanaf 1592 is dit het
tweede best gedocumenteerde instituut van het
dorp. De twee jongste schoolgebouwen, een uit
1840 en een van rond 1890, bestaan nog steeds.
Waarschijnlijk bevond het oudste schoolgebouw
zich net als in naburige dorpen direct naast de
kerk. In het begin van de jaren zestig van de
twintigste eeuw wordt ook de school gesloten.
De steeds verdergaande ontvolking zorgt ervoor
dat er steeds minder kinderen op het dorp wonen.
Op een van de laatste schoolfoto's is te zien dat
het totale schooltje nog ongeveer 20 leerlingen
telt.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw, toen de
school ophield te bestaan, had het dorp nog een
enkel café en een winkel. De laatste winkel sluit
zijn deuren op 1 januari 1987.7 Daarmee verdwijnt
het laatste element dat Pauluspolder tot dorp
maakt. Sindsdien resteert niet meer dan een
gehucht waarin men een mengeling aantreft van
boeren en Belgen. De laatste gebruiken hun huis
vaak als vakantiewoning. Dit zorgt ervoor dat
een aanzienlijke hoeveelheid huizen slechts in
delen van het jaar wordt bewoond. Daarmee is
Pauluspolder een typisch gekrompen dorp
geworden waarvan er in de toekomst
waarschijnlijk vele zullen volgen.
Karel-Jan Kerckhaert
Bronnen
1 Geschiedenis van Hengstdijk, door G.J.G. Bongenaar,
Hengstdijk 1956, pag. 7.
2 Hendrik I van Vianden (bisschop van 1249-1267).
3 Omdat de parochie van Hengstdjk blijft bestaan zijn de twee
parochies ook in de hieropvolgende eeuwen nauw met elkaar
verbonden. Zo deelden ze vaak een pastoor, onderwijzers en
trouwden families uit beide dorpen regelmatig met elkaar.
Wanneer in 1860 de kerk wordt gesloten en de parochie wordt
verplaatst naar het nabijgelegen Rapenburg, houdt ook de band
tussen de twee dorpen op te bestaan.
4 Het toponiem Valkaartshil is hier mogelijk een aanwijzing voor.
5 Het tweede concilie van Lateranen (1139) stelde de aanwezigheid
van een school verplicht bij iedere parochie.
6 De scholen syn Planthoven van de gemeente. Het onderwijs in
Zeeland en Staats-Vlaanderen, 1578-1801, door H. Uil, Amsterdam
2015, pag. 830.
7 'De teloorgang van de Pauluspolder', in: PZC, 30 december 1986.
nr. 1 2020
ZEEUWS ERFGOED
21
