Ok
de rieke mensen
gae op blote voeten
nae bedde
hun kinderen meegeven dat niets verandert.
ALs je dus arm geboren wordt, dan zal je nooit rijk
worden: Als je as ezel geboren wordt, dan word je
nooit een paerd of zoals ze op Zuid-BeveLand
zeggen: Geld bie geld en goed bie goed. Maar wie
rijk is, die blijft dat meestal ook: Den duuvel schiet
altied op een groóten oóp of op dezelfden ööp.
Maar rijke mensen blijven toch ook maar mensen.
In Zierikzee zegt men: Ok de rieke mensen gae op
blote voeten nae bedde. En zelfs het volk kan
filosofisch worden: Geld en rieke wezen is nog niet
't zelfde, gaf iemand uit Zuid-BeveLand door.
Een waarheid aLs een koe, uiteraard, maar soms
moeten we dat onze kinderen weL even Leren. Dat
je geLd niet door deuren en ramen moet gooien,
maar aan je eigen oude dag moet denken, kLinkt
door in Je mojen eigen nie uutkleeë voe aje nJ
bedde gJt. En natuurLijk weet je niet aLtijd wie rijk is,
want niet iedereen Laat dat zien: Je kent geên
krepelen eerda 't gast'uus brandt, zegt men in
OostkapeLLe.
Zelfeennis en mensenkennis
Dat je - niet aLLeen in geLdzaken - moet weten wat
je kan en je niet aLtijd verder moet springen dan je
stok Lang is, bLijkt ook uit een aantaL Zeeuwse
wijsheden:
Als kleine man mot je op de steentjes bluuvn;
Je moet je stekken steken nJdat het uutkomt;
Et straft zen eihen as je de veuren te breêd neemt.
De veuren verwijzen naar pLoegvoren. VeeL van
deze wijsheden zijn immers heeL Lang geLeden
ontstaan, toen de Landbouw nog de beLangrijkste
inkomensbron was. Maar ook toen aL was
mensenkennis en zeLfkennis beLangrijk:
A je mensen wil leren kennen, mo je d'er een
erfenisse mie verdeêlen.
Kunnenwillen en leren
VoLkswijsheden vind je ook weL in de vorm van
antwoorden of repLieken op iets dat kinderen
vragen of zeggen. Kinderen proberen per sLot van
rekening weL vaker om taken die door de ouders
worden opgeLegd niet uit te voeren. VeeL gehoorde
excuses zijn dan dat je iets niet kan, en aLs je wat
brutaLer bent, dat je dat heLemaaL niet wil.
Creatieve ouders hebben hiervoor een aantaL
wijze repLieken bedacht. ALs je immers iets niet
kunt of wiLt, kan je dat ook Leren:
Kannie lei op 't kerkhof en wilnie leit ernaest
(Bruinisse);
Kennie ligt op 't kerrekof en kwilnie ligter nest
(WestkapeLLe);
Kannie lig op 't kerkof, wilnie lig ter nessen
(Kruiningen).
In een iets andere vorm hoor je:
Kannie is doöd en wilnie leit dr naest (ELLemeet).
De verschiLLende Zeeuwse diaLectvormen van
'naast' komen hierin mooi naar voren. Ouders
benadrukken hierin dat 'ik kan dat niet' eigenLijk
vooraL 'ik wiL dat niet' betekent.
Ouders die wiLLen benadrukken dat kindLief
dan dringend iets moet Leren, zeggen:
Zet auw kan neer en pakte leer (BoschkapeLLe).
Een leer is een 'Ladder'. Ouders maken hier gebruik
van het homoniemenpaar leer 'Ladder' en leer
'Leer aan'. Een homoniem is een woord dat geLijk
gespeLd wordt, maar een andere betekenis heeft.
Homoniemen worden weL vaker gebruikt in
voLkswijsheden. Ze zetten de toehoorder immers
aan het denken. Door te speLen met woorden,
komt de boodschap ook beter aan. Het is dan
ook de bedoeLing dat kinderen het dan beter
onthouden.
Zet de kan maar neer en gebruik je handen of
Zet de kan maar neer en doe het met je handen.
En aLs je zoon of dochter aL weL eens vaker zegt
dat hij of zij iets niet kan, kan een moeder ook wel
eens boos uit de hoek komen. In Yerseke hoort het
nagesLacht dan: Kan?Alles kan, koffiekan, melkkan,
olie kan nog net.
Geluk en liefde
Over geLuk en Liefde wordt veeL gezongen, maar
ook in de voLkswijsheden is het een graag gezien
thema. De voLkswijsheden bieden ons meestaL
een gevarieerder beeLd dan Liedjesteksten. Het
aLgemeen bekende 'Liefde overwint aLLes', krijgt in
ZeeLand een toevoeging: Liefde overwint alles
Moeders die van aanpakken weten, benoemen het
soms directer door te zeggen dat de kinderen hun
handen moeten gebruiken. In Zeeuws-VLaanderen
en op Zuid-BeveLand kennen ze:
nr. 1 2020
ZEEUWS ERFGOED
-V ii
