Tolsende
POAZ
Nieuwlande
■£ï-
Voor dergelijke excursies is evenwel een
vergunning vereist, want het Verdronken Land
van Zuid-BeveLand is een Natura 2000-gebied
en voor de twee dorpen geldt dus een betredings-
verbod. De genoemde dorpen zijn bovendien
archeologische monumenten met een hoge
archeologische waarde, waarin niet mag worden
gegraven.
ToLsende is gesticht in de twaalfde eeuw, na
het begin van de bedijkingen in Zeeland. De
bedijkingen zijn uitgevoerd door de abdij van
Ter Doest na de zware stormvloed van 1134. De
parochie bestond uit ToLsende-binnen en
ToLsende-buiten, respectievelijk binnendijks en
nog buitendijks gelegen. De kerk van Tolsende
stond in ToLsende-binnen, ten westen van de
eerste dijk die ToLsende-binnen van ToLsende-
buiten scheidde. ToLsende-buiten werd ook wel
de Polder genoemd, waarin later het gehucht
KapeLdorp ontstond.
Wat er van Tolsende nu nog te zien is, zijn
bakstenen funderingen van de gebouwen en
Los vondstmateriaaL, zoals aardewerk- en bot-
fragmenten. Het aardewerk dateert voornamelijk
uit de vijftiende en het begin van de zestiende
eeuw. Tijdens een globale waardering van het
archeologisch monument in 2004 zijn 23 huis
plattegronden geteld. Er zijn lange en stevige
funderingen aanwezig, maar ook smaLLe en kortere
exemplaren. Hieruit valt een zeker onderscheid in
sociaal aanzien van de bewoners op te maken.
Ongetwijfeld zuLLen de mensen, die tijdens de
stormvloeden huis en haard moesten achterlaten,
zijn teruggekeerd om zoveel mogelijk bouw
materialen te verzamelen voor de herbouw van
hun huizen eLders.
Daarnaast is ook de fundering van de kerktoren
nog bewaard gebleven. Van de andere delen van
de kerk is zo goed als niets meer aanwezig. In de
laatste decennia van de vorige eeuw troffen
particulieren nog menseLijke skeLetten aan, die bij
de kerk waren begraven. VoLgens oude bronnen
en particuLiere waarnemingen moet er bij het dorp
ook een moLen hebben gestaan, maar resten hier
van worden tegenwoordig niet meer aangetroffen.
De Provincie ZeeLand heeft in 2018 aan Erfgoed
ZeeLand een vergunning verstrekt voor
archeoLogisch onderzoek in ToLsende en voor
excursies. De vergunning geLdt voor maximaaL vier
nr. 4 2019
excursies per jaar voor maximaaL vijftig personen
per excursie. Het gebied mag bovendien aLLeen
in de zomermaanden worden betreden.
De directe aanLeiding voor het voorgenomen
archeoLogisch onderzoek is het kernthema
'Verdronken Land en dorpen' in de ProvinciaLe
Onderzoeksagenda ArcheoLogie ZeeLand (POAZ)
2017-2020. Door natuurLijke erosie, verwering en
zandhonger, waardoor de resten dreigen te
verdwijnen, is de noodzaak een stuk groter
geworden. Ook Japanse oesters hebben de
afgeLopen decennia voor de nodige aantasting
van de fundamenten gezorgd.
Het onderzoek zaL voornameLijk bestaan uit het in
kaart brengen van de archeoLogische resten met
gps, zodat een goed beeLd ontstaat van de
omvang en compLete inrichting van het dorp.
De resten van het dorp zijn nameLijk nog niet
eerder gedetaiLLeerd opgemeten. Verder wordt de
staat en de waarde van de sporen vastgeLegd en
worden grondboringen verricht om de natuurLijke
ondergrond in kaart te brengen.
NieuwLande bevond zich een kLeine drie kiLometer
ten zuidoosten van ToLsende. Van dit dorp hebben
beroepsarcheoLogen in de jaren tachtig van de
vorige eeuw enkeL de funderingsresten van de
kerk, een kasteeLtje en wat andere sporen in kaart
gebracht. Daarnaast hadden particuLieren vrij speL,
aangezien er in de decennia voor 1990 nog geen
betredingsverbod goLd. Dat heeft ertoe geLeid dat
heeL veeL mensen met een metaaLdetector hebben
gezocht en dat er uitgebreid is gegraven, wat tot
een aanzienLijke verstoring van de resten heeft
geLeid.
Het is wenseLijk dat in de toekomst ook een
vergunning voor onderzoek aan dit dorp wordt
verstrekt, zodat hiervan aLLe resten aLsnog in kaart
kunnen worden gebracht. Ook kan dan aandacht
worden besteed aan de inrichting van het buiten
gebied tussen beide genoemde dorpen, want
uit eerdere archeoLogische waarnemingen is
gebLeken dat daar enkeLe Losstaande boerderijen
hebben gestaan.
Hans Jongepier en Robert van Dierendonck
Bronnen
- Jongepier, J., 2017: Yerseke-Schelpkreek, gemeente
Bureauonderzoek verdronken dorp Tolsende, Middelburg.
- Kuipers, J.J.B. (red.), 2004: Sluimerend in slik Verdronken dorpen
en verdronken land in zuidwest Nederland, Middelburg.
Afbeelding
Bakstenen fundering in Tolsende.
ZEEUWS ERFGOED
r \>-
