Tfeertig, tfijtig,
tsestig, tseventig
tachentig, tnegentig
Zeven en negen hebben ook een ee, maar het is
een zachtLange. Dat betekent dat de ee in het
dialect ongeveer klinkt als in het Nederlands,
er is geen naslag te horen. De doffe e van de
tweede Lettergreep wordt meestaL i ngesLikt:
neegne, zeevne.
Drievier en tien hebben overaL in ZeeLand een ie
die soms iets Langer kLinkt of een nasLag heeft
(tieëne) in vergeLijking met de ie van het Standaard
nederLands. Drie wordt in het Land van HuLst en de
grensstreek weL dré en dréje; tien kLinkt er korter
dan in de rest van ZeeLand. Zes, acht en elf kLinken
ongeveer zoaLs in de standaardtaal De e en de a
worden iets vetter of harder uitgesproken. De e
van zesse en elleve bijvoorbeeLd gaat in de richting
van de e van het EngeLse bad. Bij elf zie je ook nog
een tussenkLank optreden, een doffe e: elleve.
De uitspraak van de Zeeuwse vijf verschiLt het
meest van het NederLands. In het grootste deeL
van ZeeLand is dat immers een uu. Een ij voor een
f, v, p is in het West-VLaams en in een groot
gedeeLte van het Zeeuws een uu. Er zijn niet heeL
veeL woorden die die uu hebben of hadden.
Het gaat om wuuf 'wijf, vrouw', vuuve 'vijf', bluuven
'bLijven', puupe 'pijp' en verzuup 'verzijp, vergiet'.
Dat geLdt echter niet voor het Land van HuLst en
de oosteLijke grensstreek met VLaanderen, want
daar kennen ze dat verschijnseL niet. De ij is er -
ook voor een f, v en p een j-achtige kLank. Het
Land van HuLst zegt vijf of vijve soms zeLfs met
een aai-achtige kLank; in Westdorpe is de ij geen
tweekLank, daar horen we vève. Lang geLeden
kon je in het burger-Zeeuws ook nog vuif horen,
bijvoorbeeLd in MiddeLburg. Een getaL met veeL
variatie, dus.
Twaalf krijgt vaak een oa-achtige kLank, een
gerekte o, aLs het ware. Maar vaak ook e: twelve,
twelleve, vooraL op Zuid-BeveLand en op Goeree.
Ook hier net zoaLs bij elleve soms een tussenkLank:
twoaleve, twelleve, maar niet aLtijd.
Drie had niet zoveeL variatie, maar dertien en dertig
tonen - zeker in het oudere Zeeuws - toch weL wat
verschiLLen met het NederLands. De e kLinkt in
sommige regio's echt aLs een a en hier en daar
zeLfs aLs een o. Dertiene, dartiene en dortiene of
dertig, dartig en dortig komen naast eLkaar voor.
De oude vorm dortiene was in de jaren zestig nog
bekend in het noorden van ZeeLand: Schouwen-
DuiveLand en Goeree-Overftakkee.
Veertien toont ongeveer dezeLfde verscheidenheid
aLs eên en tweêë. De ee is hier weer scherpLang.
In het oosten van Zeeuws-VLaanderen dus een ieë,
eLders een eê, een ee met nasLag dus.
Vanaf vijftien heb je het normaLe teLwoord (vijf,
zes tot en met negen), gevoLgd door een tien.
De uitspraak is dan ook hetzeLfde aLs bij vijf, zes,
zeven, acht, negen en tien. ALLe getaLLen van dertien
tot negentien hebben de kLemtoon op tien, op het
tweede Lid van de samensteLLing.
Rangtelwoorden
Van eLk getaL kan ook een rangteLwoord gevormd
worden. Je bent de eerste die binnen mag, je broer
de tweede en je zus de derde. Bij eerste - met een
scherpLange ee, dus een ee met nasLag zoaLs eên
en tweêë - vaLt de r meestaL weg, behaLve op
Goeree-Overftakkee. Je hoort dus eêste of ieëste.
Ook tweede vertoont weer een scherpLange ee,
maar komt ook vaak in de iets kortere versie twide
voor. Derde heeft net aLs dertien en dertig drie
uitspraakvormen: de e, de a en de o. Een heeL
enkeLe keer hoor je weL eens iemand driede
zeggen, zoaLs ook kinderen weL eens doen
wanneer ze Leren teLLen. Voor vier, vijf en zes zijn
er geen speciaLe dingen te meLden, het teLwoord
wordt gevoLgd door -de, met dezeLfde uitspraak
aLs hierboven besproken. Zevende, achtste,
negende en tiende Leveren ook geen noemens
waardige probLemen op, behaLve dat zoweL
zevende, negende aLs tiende ook aLs zevenste,
negenste en tienste gereaLiseerd kunnen worden,
weLLicht onder invLoed van achtste, dat enkeL
met -ste gevormd kan worden.
Van twintig tot negentig
Bij de tientaLLen tot honderd vaLLen een paar
dingen op: aLLe tientaLLen die niet met een t of d
beginnen krijgen een t vooraan: tfeertig, tfijftig,
tsestig, tseventig en tnegentig, weLLicht onder
invLoed van tachtig. Tachtig heeft die t dus ook
in het StandaardnederLands. In het diaLect rekken
we die tachtig tot tachentig. Dat komt dan weLLicht
weer door de invLoed van zeventig en negentig.
De spreker past de tientaLLen een beetje aan,
zodat ze wat meer op eLkaar Lijken.
Er bestaat ook een vorm op -es: eerstes, tweedes,
derdes of derdens enzovoort. Deze vormen
betekenen 'op de eerste pLaats, voor de derde
keer,
nr. 2 2019
ZEEUWS ERFGOED
11
