Regionale productie in Zeeland
Van de 410 geïnventariseerde heiligenbeeldjes uit Zeeland
is 13 procent gemaakt van terracotta (inclusief enig grijs-
bakkend materiaal): een goedkopere grondstof dan
pijpaarde en voor pottenbakkers gemakkelijk beschikbaar.
Zij maakten hun potten immers ook van deze grondstof.
Het ligt daarom voor de hand om deze beelden als
productie van lokale pottenbakkers te beschouwen.
Dat men in Zeeland al vroeg beschikking had over dit type
heiligenbeeldjes bewijzen twee vondsten van Mariabeeldjes
uit Nieuwlande en Reimerswaal. Het beeldje uit Nieuwlande
is gemaakt van grijsbakkende klei en werd vervolgens
ondergedompeld in een witte engobe. Het Reimerswaalse
beeldje is oxiderend gebakken, maar in de kern ook grijs
gekleurd. Ook bij dit beeldje zijn resten van een witte
engobe aanwezig. De vormgeving van met name de
gezichten van Maria en Jezus is vrij banaal en staat in
schril contrast met de kwaliteit en levensechtheid die
we van de Utrechtse beelden kennen. Deze beeldjes
zullen daarom veel ouder zijn en behoren tot de vroegste
heiligenbeeldenproductie in dit materiaal; de datering is
eerste helft veertiende eeuw.
Sint-Hiëronymus
Kerkvader Hiëronymus leefde van 347 tot 420. Paus
Damasus droeg hem op om alle in omloop zijnde bijbel
teksten te bewerken tot één bijbeluitgave. Deze uitgave is
tot op de dag van vandaag in omloop bij de katholieke kerk.
Hiëronymus wordt vaak met een kardinaalshoed afgebeeld
en bij zijn voeten staat of ligt meestal een leeuw. Volgens
de legende zou hij een leeuw verlost hebben van een doorn
in zijn poot. De leeuw was zo dankbaar dat hij een trouwe
huisgenoot van hem werd. In Zeeland is één pijpaarden
beeldje gevonden van Hiëronymus. Het werd opgegraven
in de stad Reimerswaal. Hiëronymus heeft een boek in
zijn hand en de leeuw staat op zijn achterpoten voor hem.
De zeskantige sokkel is voorzien van bogenfriezen naar
Utrechts voorbeeld. In de rest van Nederland is verder
slechts één fragment van een pijpaarden Hiëronymusbeeld
bekend, dat zich in het Centraal Museum te Utrecht
bevindt.
Relië0mal
Heiligenbeeldjes werden vervaardigd met gebruikmaking
van een mal. Dergelijke mallen zijn bij de inventarisatie niet
aan het licht gekomen. In het verdronken Reimerswaal is
wel een mal van een pijpaarden reliëf gevonden.
Het betreft een mal van een klein type rechthoekig reliëf
met daarop een heilige in een nis. De op een sokkel
staande heilige wordt omkaderd door een lijst met een
gotisch randschrift, terwijl ook vaak in de nimbus van de
heilige spreuken zijn weergegeven. Tot nog toe is dit het
enige bekende fragment in Nederland van een mal voor
dit type reliëf. De datering van deze reliëfs wordt
geplaatst in de tweede helft van de vijftiende eeuw.
Arno van den Dorpel
Literatuur
H. van Os, 1994: Gebed in schoonheid. Schatten van privé-devotie
in Europa 1300-1500, Amsterdam.
S. Ostkamp, 2001: Productie en gebruik van pijpaarden en
terracotta devotionalia in de Nederlanden (circa 1350-circa 1550).
In: Judocus Vredis, kunst uit de stilte, Deventer/Munster, 188-256.
S. Ostkamp, 2012: Van Utrechtse bodem? Utrecht en de productie
van pijpaarden devotionalia. In: M. Leeflang K. van Schooten,
Middeleeuwse beelden uit Utrecht 1430-1530, Antwerpen.
Vijftiende-eeuws pijpaarden
beeldje van Sint Hiëronymus.
Vindplaats Reimerswaal,
particuliere collectie.
Pijpaarden fragment van
een reliëfmal, gevonden in Reimerswaal.
Particuliere collectie (foto's Arno van den Dorpel).
Zeeuws Erfgoed maart 2014 01
