gevarenzone;
t
Mon De Zeeuwse boerderij in de
Afgelopen kerst werd in de landelijk pers melding
gemaakt van de snelle teloorgang van het agrarisch
erfgoed in Nederland. Volgens Judith Toebast,
specialist landelijke bouwkunst bij de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort, zullen
door schaalvergroting en bedrijfsbeëindigingen steeds
meer karakteristieke en monumentale boerderijen
hun functie verliezen.
Vervolgens vormt het vinden van een nieuwe bestemming
voor de vrijgekomen boerderijen een groot probleem,
ook in delen van Zeeland. Want wat voor bestemming
kun je geven aan zo'n grote Zeeuwse landbouwschuur?
Daarbij kun je niet elke schuur omvormen tot restaurant,
zorgcentrum of kinderboerderij.
Carolien Bierens, eigenaar
van het historische deel van
de Kettinghoeve in Tholen,
licht voor de camera van
Omroep Zeeland
de herbestemming van
de historische schuur toe.
Omroep Zeeland
Begin januari van dit jaar werd door Omroep Zeeland aan
mij de vraag gesteld of het inderdaad zo slecht gesteld is
met de Zeeuwse boerderij. De vraag leidde tot een groot
aantal vervolgvragen: hoeveel historische boerderijen telt
Zeeland en hoeveel verdwijnen er op jaarbasis? Wat is
overigens een historische boerderij en hoeveel hebben er
een beschermde status? Al gauw werd duidelijk dat het
onderwerp genoeg informatie opleverde voor een radio-
en tv-uitzending. Voor de opnames koos ik enkele locaties
in Tholen, omdat ik daar een aantal boerderijen kende,
waarvan de eigenaars de problematiek goed zouden
kunnen verwoorden. Tijdens de opnames op 17 januari
kwamen diverse facetten van de problematiek ter sprake,
zoals definiëring van de gehanteerde begrippen, het
huidige boerderijenbestand in Zeeland, het aantal
juridisch beschermde boerderijen, de (on)mogelijkheden
van hergebruik en herbestemming en de vraag of het erg
is als historische boerderijen uit het Zeeuwse landschap
verdwijnen. Door de beperkte uitzendtijd bleven in de
uitzendingen veel facetten onderbelicht, daarom wil ik
in dit artikel nader op de materie ingaan.
Definiëring van de gehanteerde begrippen
In het taalgebruik over oude boerderijen worden diverse
begrippen gehanteerd, die veelal (foutief) door elkaar
gebruikt worden. Zo wordt gesproken over historische
boerderijen, karakteristieke boerderijen, cultuurhistorisch
waardevolle boerderijen en monumentale boerderijen.
Een historische boerderij hoeft echter niet karakteristiek
of cultuurhistorisch waardevol te zijn. Om enige
duidelijkheid te scheppen volgt hier een korte uitleg:
allereerst het begrip 'boerderij'. Bij een boerderij denken
veel mensen aan het boerenwoonhuis en de landbouw-
schuur. Maar ook het gehele boerenerf, inclusief de
erfbeplanting en de kleine erfonderdelen, kan tot een
boerderij gerekend worden. Dit zorgt soms voor enige
verwarring. Dan het begrip 'historisch'. Veelal wordt
voor historische boerderijen een datering van voor 1960
gehanteerd. Voor 1960 werden boerderijen voornamelijk
in streekeigen stijl gebouwd. Na 1960 verdwenen de
streekeigen kenmerken, waardoor een boerderij in Zeeland
grote gelijkenissen kon vertonen met bijvoorbeeld een
boerderij in het noorden van het land. Met de term
'karakteristiek' wordt gerefereerd aan de specifieke
kenmerken van een boerderij in een bepaalde streek,
zoals bijvoorbeeld de vrijstaande erfbebouwing en het
toegepaste potdekselwerk op de (karakteristieke) Zeeuwse
boerderij. Cultuurhistorisch waardevolle boerderijen zijn
die boerderijen die waardevol zijn vanwege onder andere
de toegepaste architectuur, de ouderdom, de uniciteit,
de streekeigenheid en/of de (bewoners)geschiedenis.
Voor het begrip 'cultuurhistorisch waardevol' kan ook
de term 'monumentaal' (met monumentale waarden)
gebruikt worden. Meestal wordt monumentaal echter
gebruikt in de betekenis van hebbende een juridisch
beschermde status.
Boerderijenbestand Zeeland
Bij de provinciale boerderijinventarisatie in 2004-2005
zijn in Zeeland bijna 5.000 historische boerderijen
vastgelegd. Van dit aantal werden circa 3.200 boerderijen
als cultuurhistorisch waardevol aangemerkt. Ruim 800
boerderijen bleken zelfs zeer waardevol, hieronder
bevonden zich ook de circa 150 rijksmonumenten en
een tiental gemeentelijke monumenten. Anno 2012
zijn bovengenoemde aantallen niet accuraat meer.
De afgelopen jaren zijn door brand en sloop tientallen
historische boerderijen of onderdelen daarvan verloren
gegaan, daarnaast hebben verbouwingen voor de nodige
aantasting van de cultuurhistorische waarden gezorgd.
Bovenstaande ontwikkeling zal zich de komende jaren
alleen maar versneld doorzetten.
Is het erg als historische boerderijen verdwijnen?
Blijft de vraag over of het erg is dat steeds meer
historische boerderijen uit het Zeeuwse landschap
verdwijnen. Zelf ben ik van mening dat niet alles
behouden hoeft te worden, maar dat een kaalslag in
het bestand cultuurhistorisch waardevolle boerderijen
voorkomen moet worden: Zeeland was en is nog steeds
in hoge mate een agrarische provincie. De Zeeuwse
boerderij maakt dan ook deel uit van de Zeeuwse
identiteit, waarbij de grote landbouwschuren bakens
in het Zeeuwse landschap vormen. De teloorgang van
de Zeeuwse boerderij gaat niet alleen de Zeeuwen zelf
aan het hart, maar zal ook worden betreurd door de
toerist die hier komt wandelen en/of fietsen. Deze
toerist zal nu eenmaal de streekeigen erfbebouwing
hoger kunnen waarderen dan de zoveelste catalogus-
boerderette met bijbehorende damwandloods.
Marinus van Dintel,
adviseur cultuurhistorie en monumenten
Zeeuws Erfgoed 16 maart 2012/01 MONUMENTEN
