Sv
Bijdrage Rijk en provincie gewenst
De Markt van Axel ligt er al weer vele jaren treurig bij. De blikvanger, het fraaie rijks
monumentale winkelpand Antheunis (Markt 2), is immers dichtgetimmerd, evenals het erbij
horende woonhuis (Markt 2 a) op de kop van dit pand.
Het plan van de gemeente Terneuzen om mede in het winkelpand het nieuwe Streekmuseum
Het Land van Axel te vestigen, leidde tot de ontdekking van de bijzondere interieurwaarden
in het woonhuis Antheunis. Dit stond op de nominatie om gesloopt te worden en plaats te
gaan maken voor de nieuwbouw van het streekmuseum. Deze 'ontdekking' van een historisch
interieur bleek echter een vondst van nationale waarde en plaatst de gemeente voor
een reusachtig dilemma.
4 Woonhuis Markt 2a (bouwjaar: circa 1910, status: geen;
inmiddels voorbescherming conform ex. Artikel 3 Monumentenwet 1988).
Het enthousiasme voor de bijzondere interieurwaarden van het woonhuis is groot en wordt breed
gedragen. Interieurspecialist Eloy Koldeweij van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)
spreekt van een werkelijk 'unieke vondst'. Deze kwalificatie baseert hij op de feitelijke constatering
dat er landelijk een kleine driehonderdtal winkels beschermd zijn als rijksmonument - waarvan slechts
zeven in Zeeland - maar dat de combinatie met een monumentaal woonhuis zelfs op landelijk
niveau onbekend is.
Daarbij is de continue bewoning door drie generaties - gedurende de hele twintigste eeuw - van
dezelfde ondernemersfamilie Antheunis ook heel bijzonder, met name in relatie tot de toepassing
van de ambachtsvaardigheden in de eigen woning. De sjablonering van de vloeren, het aanbrengen
van papieren plafonds en de overal aangebrachte schilderingen in onder meer Jugendstil, zijn zowel
in Nederland als België zeer zeldzaam. Feitelijk zijn dergelijke 'jonge' interieurs nog zeldzamer dan
oudere interieurs, onder meer door gebrek aan waardering, de kwetsbaarheid van de gebruikte
technieken en vele 'moderniseringsgolven' in de twintigste eeuw.
4 Visualisatietekening van de nieuwbouw en de gevolgen voor de Markt
(bron: Nico Fierloos, Fierloos Architecten, Goes/Terneuzen).
Tot op heden hebben alle partijen (Rijk, gemeente Terneuzen, het streekmuseum en de architect) hun
schouders gezet onder de opname van het woonhuis in de museumontwikkeling. Het maatschappelijke
belang dat schuilt in het samenbrengen van het traditionele Streekmuseum Het Land van Axel met de
monumentale panden van familie Antheunis is immers meervoudig. Ten eerste is Axel een stadje in een
krimpregio dat een stedenbouwkundige opwaardering van het centrum goed kan gebruiken; de Markt
is stedenbouwkundig gezien een onevenwichtig plein met een deels ongesloten gevelwand, weinig sfeer
en een gebrekkige pleinfunctie. Daarnaast bieden de panden ook een inhoudelijke meerwaarde aan
het streekmuseum dat betere huisvesting nodig heeft, maar daarmee ook de kans krijgt iets unieks op
landelijke schaal te presenteren. In beide gevallen zal de toeristische aantrekkelijkheid van Axel en
Zeeuws-Vlaanderen vergroot worden.
4 Jugendstilschilderingen in het woonhuis op de begane grond,
deels onder het later aangebrachte behang.
Hoewel het pandje inmiddels voorbescherming geniet, zal het lokale draagvlak een belangrijke rol
spelen bij de eventuele aanwijzing tot rijksmonument. De gemeente lijkt daarbij te aarzelen: wie moet
er immers straks voor de meerkosten in de planvorming opdraaien? De gemeente investeert al miljoenen
om de nieuwbouw mogelijk te maken, maar voor de restauratie van beide monumentale panden met
monumentale interieurs is uiteraard nog meer geld nodig. De vraag is wie de portemonnee trekt.
Indien er geen fondsen worden gevonden, zal de gemeente hoogstwaarschijnlijk de aanwijzing tot
rijksmonument niet verder ondersteunen, waarmee het behoud van het bijzondere interieur en
