^Erfgoed Allerlei
Kruitdampen in Fort Ellewoutsdijk
Open Monumentendag 2007
Zaterdagmiddag, 8 september 2007. Tussen
de muren en wallen van Fort Ellewoutsdijk
weerkaatsen harde knallen: schoten uit de
voorladers van het '1st Texas Volunteer
Infantry Regiment'. Grote wolken
kruitdamp drijven over het gras van
het binnenterrein, waar zich een groepje
belangstellenden heeft verzameld om
de exercitie en schietoefening van deze
Zeeuwse 're-enactors' mee te maken.
Captain Kees Sluyter en zijn sergeant
verstrekken uitleg.
Oorlogje spelen? Het gaat om een sportieve
vrijetijdsbesteding (kamperen!) waarin
historische accuratesse een grote rol speelt.
'Re-enactment' is een belangrijk onderdeel van
de tegenwoordige historische beleving, 'living
history' langzamerhand een overbekend begrip.
Allerlei periodes, van de prehistorie tot en
met de Tweede Wereldoorlog, worden door
vrijwillige specialisten zo verantwoord mogelijk
in beeld gebracht tijdens demonstraties,
themabijeenkomsten, bij musea en in
archeologische themaparken als Archeon
(Alphen a/d Rijn) en het Historisch
OpenluchtMuseum Eindhoven.
De re-enactors zijn doorgaans erg gedreven.
Waar haal je bijvoorbeeld je uniform voor de
1st Texas Infantry? "In Dover", zegt Captain
Sluyter. "Daar is een speciaalzaak die precies
kan leveren wat je bestelt."
Het 1st Texas Infantry Regiment was een
kernregiment in 'Hood's Texas Brigade',
een van de meest gevierde infanteriebrigades
van het leger van de Geconfedereerden (de
Zuidelijke Staten) in de Amerikaanse burger
oorlog (1861-1865). Het bekendste en tegelijk
meest tragische wapenfeit vond plaats bij
Sharpsburg, Maryland, op 17 september 1862,
toen het regiment 82% gekwetsten en
gesneuvelden telde. Dit is het hoogste aantal
van welk regiment dan ook in deze oorlog.
Een soldaat genaamd West schreef in 1863
aan zijn vrouw: "Wij kunnen niet verslagen
worden, ook al doden ze ons allemaal." Een
treffend staaltje 'rebel spirit'. Maar op 12 april
1865, bij Appomattox in Virginia, moest het
zeer uitgedunde 1st Texas Infantry Regiment
zich bij dageraad toch overgeven aan de
troepen van de noordelijke Unie, inclusief
de 'goedgebruikte Enfield-geweren en aan
flarden geschoten vlag'.
De Zeeuws/Nederlandse herleving van de
1st Texas Volunteers is niet de enige. Uit
dezelfde 'counties' als in 1861, is ook in de
Verenigde Staten weer een First Texas
Volunteer Infantry Regiment geformeerd.
De aantallen zijn groter dan bij de Zeeuwse
afdeling, maar daar staat tegenover dat de
leden van de Zeeuwse 1st Texas Infantry zich
veelal niet beperken tot één periode. Captain
Kees Sluyter, een grage verteller, spant
vermoedelijk de kroon: hij zit ook in re-enact-
mentwerkgroepen van de Eerste Wereldoorlog,
de Napoleontische Tijd, de zestiende eeuw en
de Romeinse Tijd/Vroege Middeleeuwen!
Zijn sergeant doet aan Viking-re-enactment.
Sluyters zoontje doet dienst als tamboer bij de
1st Texas Infantry, zijn vrouw als verpleegster.
Omgeven door water
Aardig is, dat op deze Open Monumentendag
twee elementen bijeen waren die in geografie
zeer verschillend, maar in periode tamelijk
synchroon zijn. De Westerschelde was door
de Belgische opstand in 1830 plots de zuid
grens van onbetwist Nederlands gebied gewor
den. Men besloot een aantal forten te bouwen,
waarvan het Fort Ellewoutsdijk is gerealiseerd
tussen 1835 en 1839. Het bevatte negentien
rechthoekige ruimten met een tongewelf en
was oorspronkelijk aan alle kanten omgeven
door water; door dijkverzwaringen eind
twintigste eeuw, waarbij de zeedijk tegen de
aarden wal werd aangelegd, is de omringende
gracht deels verdwenen.
Samen met kanonnen van de vesting
Terneuzen bestreek Fort Ellewoutsdijk
de Westerschelde over de hele breedte. In
de Tweede Wereldoorlog zijn bunkers
aangebracht. Natuurmonumenten beheert
Fort Ellewoutsdijk sinds 1981; in 2005 kreeg
het een educatieve functie. Verschillende
kazematten zijn toegankelijk; er zijn exposities
ingericht en er vinden activiteiten plaats. Het
fort vormt een ecologische verbindingszone
tussen de natuurgebieden Zuidgors en Inlaag
1887. Er is een vogeluitkijkpunt en een
informatieruimte. Recente herinrichtings
plannen behelzen een horecagelegenheid
en een bed breakfast. Ook restauratie van
het fort zit in de planning.
Jan Kuipers
(foto's Heieen Dekker)
