jl
MONUMENTENZORG*
archeologieerfgoededucatiegeschiedbeoefeningmonumentenwachtIMON U MEN 1 ENZO RGMUSEASTREEKTALEN
het draagvlak in de samenleving. Niet alleen
draagvlak in de eigen geloofsgemeenschap is van
belang, maar ook het draagvlak bij de bevolking,
het lokale bestuur en het bedrijfsleven. Ook
het toerisme kan extra draagvlak creëren, zowel
vanwege de gelovigen onder hen als de
potentiële (betalende) bezoekers voor culturele
manifestaties die in het kerkgebouw
georganiseerd kunnen worden. Uit de casus van
Hoofdplaat bleek dat een kerk die op weinig
draagvlak kan rekenen het moeilijker heeft dan
kerken die daar wel over beschikken, zoals de
vele rooms-katholieke dorpskerken in
Oost-Zeeuws-Vlaanderen.
In Oost-Zeeuws-Vlaanderen proberen veel
rooms-katholieke geloofsgemeenschappen zo
goed en zo kwaad als het kan, op basis van
vitaliteit en draagvlak, de problemen zo goed
mogelijk het hoofd te bieden. Desalniettemin
is verdergaande samenwerking noodzakelijk
vanwege het tekort aan pastores en andere
problemen. Een eventuele fusie of sluiting van
kerken dient zoveel mogelijk 'van onderaf
genomen te worden. Een belangrijk punt voor
het wel of niet onttrekken van een kerk aan de
eredienst is de eventuele beschikbaarheid van
een lokaal alternatief. In dat geval kan de vraag
worden gesteld of het wel verstandig is veel in
een (kerk)gebouw te investeren; de geloofs
gemeenschap wordt daar niet altijd beter van.
Er zijn voorbeelden bekend van kerken waar
zo zeer werd ingezet op restauratie, dat de hele
kerkelijke organisatie uit het oog dreigde te
worden verloren.
Onderhoud en bouwtechnische staat
Kerken zijn complexe en lastige gebouwen
om te onderhouden. Regelmatige bouwkundige
inspectie door bijvoorbeeld de monumenten-
wacht is een vereiste om een goed beeld te
krijgen van de noodzakelijke onderhouds
werkzaamheden. Onderhoudsachterstanden
accumuleren snel en gevolgschade heeft vaak
grote financiële consequenties. Over het
algemeen zijn katholieke kerken slechter
onderhouden dan protestantse kerken.
Regionaal gezien doen de grootste problemen
zich voor in Zeeuws-Vlaanderen. De onder-
houdssituatie aldaar is te kwalificeren als zeer
zorgelijk. Het onderhoud van de kerken op
Zuid-Beveland lijkt redelijk, maar kan beter.
Op Walcheren en Schouwen-Duiveland zijn de
kerken over het algemeen goed onderhouden.
Om de stijgende onderhoudskosten het hoofd
te bieden, hebben kerkgenootschappen
verschillende opties. Ze kunnen neven
activiteiten organiseren als lezingen,
tentoon-stellingen en concerten; ook kan het
kerkgebouw ter beschikking worden gesteld
voor borrels, presentaties en symposia.
Voorts bestaan er mogelijkheden inkomsten te
verwerven met de toren (zendinstallatie) en een
begraafplaats (normale bedrijfseconomische
exploitatie). Het kan een overweging zijn het
eigendom van de kerk over te dragen aan een
exploitatiestichting die de instandhouding van
de kerk op lange termijn zou moeten kunnen
garanderen. Diverse kerken in Zeeland hebben
voor deze eigendomsvariant gekozen. Meer
drastische oplossingen om inkomsten te
verwerven is het permanent toelaten van een
andere functie in de kerk, waardoor de vaste
kosten gedeeld kunnen worden. Een voorbeeld
is het toelaten van een bankfiliaal of een
VVV-kantoor in een deel van de kerk. Eventueel
kunnen kerkgenootschappen een samenwerking
aangaan, met als doel het gezamenlijke gebruik
van een kerkgebouw.
De nieuwe instandhoudingsregeling BRIM
(zie artikel verderop: 'Nieuwe regeling...') heeft
grote gevolgen voor kerken. Deze kampen in
sommige gevallen met restauratieachterstanden
waarin de nieuwe regeling niet meer voorziet.
Hier moeten oplossingen voor worden gezocht.
Hergebruik, herbestemming of sloop
Als een kerk dan toch aan de eredienst
ontrokken wordt en leeg komt te staan,
zijn er drie mogelijkheden: hergebruik,
herbestemming of sloop.
Hergebruik, waarbij de functie van eredienst
gehandhaafd blijft, is de beste oplossing, dan
zijn er geen ingrijpende aanpassingen nodig.
Hoewel het bij veel geloofsgemeenschappen
heel gevoelig ligt, is het op zichzelf een goede
oplossing. Vooral ook omdat diverse, veelal
orthodox-christelijke en evangelische geloofs
gemeenschappen op zoek zijn naar een ruimte
van samenkomst. Deze geloofsrichtingen hebben
in tegenstelling tot de traditionele hoofd
stromingen niet te kampen met teruggang van
het aantal het gelovigen, maar juist met enorme
en voortdurende stijging.
Herbestemming is een complex proces waarbij
zowel de kerkelijke gemeente als de burgerlijke
gemeente betrokken zijn. Het is belangrijk dat
er de gezamenlijke wil is om het proces te doen
slagen. Voor de kerkelijke gemeente is het van
belang dat er een passende herbestemming
wordt gevonden die recht doet aan de religieuze
functie. Idealiter houdt het gebouw dan een
Interieur van de RKHeilige Maria
Hemelvaartkerk te Graauw: in 1915 hebben
Belgische vluchtelingen vanwege de Eerste
Wereldoorlog) deze schilderingen in
art nouveau-stijl aangebracht.
gemeenschapsfunctie en krijgt het een
bestemming in de sociaal-culturele hoek als
museum, concertzaal of bibliotheek. Veel van
dergelijke functies zijn in het verleden bedrijfs
economisch niet verantwoord gebleken.
De burgerlijke gemeente ziet graag ook een
passende functie, maar dan het liefst één die
haar niet opzadelt met voortdurende verzoeken
om subsidie om het gebouw in stand te houden.
Het vestigen van woningen of commerciële
functies is vanuit die optiek heel wat
aantrekkelijker, maar minder gunstig voor
de monumentale waarde van een kerkgebouw.
Dergelijke functies betekenen vaak een grote
aantasting van het interieur en de ruimtelijk
heid, tenzij het een kleine kerk betreft.
In Zeeland zal het zeker in plattelandsgebieden
niet altijd makkelijk zijn tot een gewenste
Het monumentale exterieur met expressionistische
art déco-vormen van de RK kerk Heilige Teresia
van het Kindje Jezus te Heikant. Helaas verkeert
de kerk in grote problemen
(bron: Manifestatie Monument in Gevaar,
Nationaal Contact Monumenten).
Zeeuws Erfgoed